Psychologisch woordenboek: wat is een déjà vu?
Je zit in de auto met een vriendin, rijdt langs een oud landhuis en een goede vriend belt op dat moment. Geen bijzonder moment verder, maar uit het niets bekruipt je een onmiskenbaar gevoel van herkenning. ‘Ik heb dit eerder meegemaakt!’ voel je. Een déjà vu kennen we allemaal. Het is het rare gevoel dat je het huidige moment al eens hebt ervaren. Die herkenning kan een milliseconde duren, maar ook enkele minuten. Veel mensen zien het als het bewijs van helderziendheid, hersenonderzoekers verklaren het als ‘kortsluiting’ van de hersenen. Zij menen dat de hersenen hierbij eerst het beeld van de situatie opslaan voordat het in het normale bewustzijn verschijnt – normaal gebeurt dit andersom. Dit geeft wel het gevoel van herkenning tijdens de bewustwording, maar omdat er verder geen verhaal (informatie) over de situatie is opgeslagen kan de observeerder deze herkenning niet goed plaatsen of begrijpen. Deze hersentruc geeft daarom zonder uitzondering een gevoel van verbazing.
Het tegenovergestelde van de déjà vu is minder bekend: ‘jamais vu’ oftewel ‘nooit gezien’. In dit geval heeft de observeerder het (meestal unheimische) gevoel dat hij iets waarvan hij ‘weet’ dat het hem maar al te bekend is voor het eerst ziet. Dat kan gebeuren bij het zien van een bekend woord, persoon of voorheen vertrouwde plek. De hersenen zijn een vreemd ding.
Narcissus is een meelijwekkende figuur uit de Griekse mythologie die zijn spiegelbeeld verkoos boven de relatie met de meest aantrekkelijke partner van vlees en bloed. Het liep niet goed met hem af. Volgende de psychologie ben je narcist als je geobsedeerd bent met jezelf, weinig inlevingsvermogen hebt en daardoor anderen manipuleert opdat jijzelf in het stralend middelpunt kan staan. Achter deze obsessieve eigenliefde, die zowel de vorm van grootheidswaan als overdreven bescheidenheid kan aannemen, schuilt vaak een eenzame en onzekere kern. De aandachttrekkerij wordt gezien als compensatie daarvan. Narcistische trekken zijn een handige eigenschap voor hen die het willen schoppen tot roddelbladsterrendom. Maar in een ontnuchterend land als de onze moet je als narcist stevig in je schoenen staan. Gelukkig is deze van nature prima gepantserd tegen kritiek en hoon van ‘jaloerse’ uitdagers.