De Amerikaanse psychologen Scott Lilienfield, Steven Jay Lynn, John Ruscio en Barry Beyerstein schreven een boek over de ‘De vijftig grootste misvattingen in de psychologie.’ Asha ten Broeke van Kennislink zette de tien meest frappante mythes op een rijtje.
‘Mijn ego is gekwetst!’ Je zal het vast weleens gezegd hebben, en iedere toehoorder zal begrijpend reageren, maar wat is dit onzichtbare ding genaamd ego nou eigenlijk? Psychiater Sigmund Freud (1856-1939) zag het als het bewuste deel van onszelf dat bemiddelt tussen dat we stiekem het allerliefste willen (het ‘Id’) en dat wat we volgens onze cultuur en onszelf zouden moeten zijn (‘Superego’). Het is de controlerende entiteit die we ‘ik’ noemen, de bewaker van het zelfbeeld. Dit zorgvuldig ontwikkelde zelfbeeld is ons masker naar de buitenwereld toe. Het zegt anderen wie we willen zijn en waar we voor staan. Als ‘je ego gekwetst is’ heeft iemand twijfel gezaaid over hoe je jezelf het liefst ziet.
Raspessimist Freud zag ons leven als een onophoudelijk gevecht tussen Id en Superego. Hoe kun je je drang naar behoeftebevrediging een beetje in toom houden zonder het te onderdrukken? Therapie was voor hem dan ook een levenslang proces, zonder echte oplossing. Moderne therapeuten zijn gelukkig positiever. Zij geloven in een goede balans tussen enerzijds primitieve verlangens en impulsen (Id) en anderzijds maatschappelijke verwachtingen en regels (Superego). Een gezond ego dus. We gebruiken ons ego om goed in de mensenjungle te functioneren, maar het gelukkigst zijn we als het eventjes kunnen vergeten.
Wanneer je danst, sport of leest bijvoorbeeld kun je jezelf soms helemaal verliezen in die activiteit. Deze egoloosheid is waar boeddhisten en mediteerders bewust naar op zoek zijn. Psychologen tegenwoordig ook.
Cognitieve dissonantie is een krachtig fenomeen. Het laat zien dat ons primitieve brein (hersenstam) sterker is dan ons ‘gezonde verstand’ (frontaalschors). Het verraadt onze ingebouwde weerstand tegen verandering. Het is datgene wat therapeuten zoveel werk verschaft. Wat is het? Niemand die het beter verwoordt dan auteur Carol Tavris – ze schreef er een boek over.
Tavris: “Cognitieve dissonantie is het ongemakkelijke gevoel dat we hebben als iets wat we geloven of hopen wordt tegengesproken door de feiten, of als ons gedrag niet overeenkomt met het positieve beeld dat we van onszelf hebben. Of als we twee verschillende ideeën hebben die elkaar wederzijds uitsluiten. Dissonerende cognities zijn ‘stukjes kennis’ of ‘stukjes bewustzijn’ die wrijving veroorzaken doordat ze elkaar tegenspreken. Elke roker bijvoorbeeld kent dat gevoel. Je rookt, maar je weet dat je eraan dood kan gaan. Dat veroorzaakt een ongelukkig gevoel, dus je moet deze dissonantie proberen op te lossen. Dat doe je door de een of andere manier het bewijs dat roken dodelijk kan zijn te verzachten of te negeren, of anders moet je stoppen met roken.”
De spanning van tegenstrijdige ideeën leidt ertoe dat men ze onbewust herziet om ze meer met elkaar in overeenstemming te brengen, zodat de spanning afneemt. Een roker kan dat bijvoorbeeld doen door zijn 85-jarige rokende opa als voorbeeld te nemen: ‘Zonder zijn sigaar was opa vast wel eerder overleden.’ De roker kan ook ‘beslissen’ dat hij liever korter leeft met dan langer zonder zijn dagelijkse pakje sigaretten.
Het was Leon Festinger (1957) die de theorie op de kaart zetten. Middels een interessant veldonderzoek. Hij voorspelde terecht – tegen alle redelijkheid in – dat de leden van een sekte hun onzinnige geloof zouden voortzetten als zij door de feiten op de neus gedrukt zouden worden. Zij waren ervan overtuigd dat ze door een ruimteschip opgehaald zouden worden om gered te worden van een nauwkeurig voorspelde zondvloed op 20 december 1956. De Grote Dag zelf brachten noch ruimteschip, noch zondvloed. Wat het wel bracht: een sterker geloof in hun wilde theorieën.
Hoe is dat mogelijk? Op Wikipedia vind je een klein inzichtgevend verslagje:
Festinger infiltreerde de groep met zijn collega’s en noteerde de volgende ontwikkelingen:
Vóor 20 december. De groep mijdt publiciteit. Interviews worden maar mondjesmaat gegeven. Direct contact met Keech is voorbehouden aan hen die de groep ervan kunnen overtuigen dat ze ware gelovigen zijn. De groep ontwikkelt een soort geloofssysteem – gevoed door de automatische berichten van de planeet Clarion – waarin de details van de vloedgolf, de reden ervan en de manier waarop de groep zal worden gered worden uitgewerkt.
20 december. De groep verwacht dat een buitenaardse bezoeker hen rond middernacht zal roepen en hen zal meenemen naar een klaar staand ruimteschip. Zoals geïnstrueerd zorgt de groep ervoor dat ze geen enkel metalen voorwerp meer op zich dragen. Naarmate middernacht dichterbij komt, worden ritsen, beha’s en andere metaal houdende kledingstukken verwijderd. Daarna wordt er gewacht.
00:05, 21 december. Geen bezoek. Iemand in de groep merkt op dat het op een andere klok nog 23:55 is. De groep komt overeen dat het nog geen middernacht is.
00:10. Ook de tweede klok geeft aan dat het middernacht is. Nog steeds komt er geen bezoeker. De groep is stomverbaasd. De vloedgolf zelf is niet meer dan zeven uur van hen verwijderd.
04:00. De groep heeft enkele uren in ultieme verbazing stilgezeten. Tevergeefs worden enkele pogingen gedaan om een aanvaardbare uitleg te geven. Keech begint te huilen.
04:45. Opnieuw ontvangt mevrouw Keech een buitenaards bericht. Het bericht meldt dat God heeft besloten de aarde te sparen en niet te vernietigen. De vloedgolf zal niet plaatsvinden. De kleine groep heeft, door de hele nacht te waken, zoveel licht verspreid dat God de wereld heeft gespaard.
’s Middags, 21 december. Kranten worden gebeld en de groep wil interviews geven. In groot contrast met de voormalige schuwheid richting de pers, begint de groep met een actieve campagne om de boodschap over een zo groot mogelijk publiek te verspreiden.
Een leuk interview van Carol Tavris (in het Nederlands) vind je hier.
En hier een interessant artikel over de Psychologie van Verandering.
Psychologie’s bekendste theoreticus Sigmund Freud, had tamelijk uitgesproken ideeën over de seksuele ontwikkeling van de vrouw. Als een klein meisje de penis bij haar vader ontdekt, is dat een beslissend moment in haar leven. Vanaf dat moment realiseert ze zich dat ze anders is dan papa en wordt ze jaloers op het hebbeding dat zij en mama missen. Volgens Freud triggert het aanschouwen van de fallus een ingewikkeld seksueel ontwaken dat maakt dat een meisje uiteindelijk haar moeder wil zijn, zodat ze papa kan verleiden en domineren. Zo komt een vrouw het dichtst bij het zelf bezitten van een penis. Dit Elektra-complex zoals het ook wordt genoemd, kunnen moderne psychologen maar moeilijk serieus nemen. In de volksmond slaat penisnijd vooral op mannen die zich tekort gedaan voelen als ze de grotere exemplaren van hun sportmaatjes onder de douche zien.
Meer psychologie? Kijk hier.
Veel vrienden zal de echte controlfreak naar waarschijnlijkheid niet hebben. Dat is van ondergeschikt belang. “Vertrouwen is leuk, controle is noodzaak,” vindt hij. De psychologie ziet de controlfreak als iemand die anderen dicteert hoe dingen moeten gebeuren. “Kopjes horen hier, altijd beginnen met de post, mobieltje uit rond etenstijd.” Soms behoeft deze mini-dictator controle over een bepaald gebied, zoals de werkvloer, vaak beslaat het het hele leven. Het is geen kwaadwil. Hij is meer begaan met bepaalde gewoonten en routines dan zijn omgeving en laat geen moment onbenut om zijn principes aan hen op te dringen. Want, of je het ermee eens bent of niet: ‘die zijn gewoonweg beter.’ De tot inkeer gekomen controlfreak weet wel beter: echte controle zit hem in het kunnen loslaten. Anderen doen het op hun manier ook best aardig. Controle is goed, vertrouwen werkt beter. Net als een blije collega.
De onderste hond boven: het is een dankbaar thema in boeken en films: de underdog die, tegen alle verwachting en redelijkheid in, als overwinnaar uit de bus komt. Denk aan Rocky Balboa. We hebben sympathie voor individuen of groepen die ondanks obstakels en handicaps, ondanks de extra steun, geld en middelen die de top dogs genieten toch als sterksten boven komen drijven. De succesvolle underdog laat zien dat kleine wonderen de wereld niet uit zijn. Dat geeft hoop. In de praktijk van alledag blijft de onderste hond helaas vaak onder liggen. Minderbedeelden en minderheidsgroepen hebben behalve met objectieve achterstand ook te kampen met vooroordelen en zichzelf vervullende verwachtingspatronen – de underdog gedraagt zich zoals van hem verwacht wordt. Om die te overwinnen moet de underdog onberispelijk zijn en hard werken. Als het lukt staat de underdog echter veel lof te wachten… We houden wel van een klein wonder.
Meer psychologie? Kijk hier.
http://www.psychologisch.nu/category/rubrieken/psychologisch-woordenboek
Je hebt vast wel eens iemand uitgemaakt voor drama-queen, maar wie kwalificeert nou echt voor deze titel?
Vrouwen met een theatrale persoonlijkheid worden in de volksmond drama-queens genoemd – bij mannen zie je deze persoonlijkheidstrek minder vaak. Het middelpunt van de belangstelling zijn, is voor de drama-queen een intensieve dagtaak. Als dat niet lukt, voelt ze zich ongemakkelijk en incompleet. Ze heeft gefaald. Gelukkig gaat aandacht trekken haar meestal goed af. Met haar uitdagende, extraverte uiterlijk en gedrag weet ze alle blikken haar kant op te krijgen, maar de theatrale persoon wil echte bevestiging. Daartoe brengt etaleert ze gevoelens alsof die diep gaan en intens veel betekenen. Ze speelt graag de hoofdrol in heftige verhalen en stort zich gewillig in allerlei avonturen die de gemiddelde persoon liever uit de weg gaat. Dan gaat het over onoverkomelijke problemen, intense ellende en gevaarlijke flirts – met foute mannen, maar misschien ook met drugs en illegaliteit. Zonder aandacht heeft het leven geen zin.
Een mooi woord is het: Aha-erlebnis. Het gevoel is nog veel mooier: de plotselinge realisatie dat je de essentie van iets helemaal hebt doorgrond. Alsof je het laatste stukje van een complexe puzzel hebt geplaatst. Van welke kant je het ook bekijkt; het gehele plaatje blijft helder en compleet. Inzicht komt bijna altijd onaangekondigd, na een lange periode van broeden. Vaak geeft een klein detail de doorslag. Een van Einstein’s grote Aha’s kwam toen hij een kompas kreeg. Met open mond realiseerde hij zich hoe een onzichtbare maar reële kracht ons universum beïnvloedt. Darwin zag tijdens het schetsen in zijn dagboek de evolutietheorie ineens voor zich. Na zijn jarenlange reizen was de cirkel rond. Maar zo groots hoeft het niet uit te pakken. Inzicht in je eigen faalangst, een sudoku-puzzel, of de optimale inrichting van je huis kan net zo goed voelen. Aha is heerlijk.
In een lucide droom weet je dat je droomt. De Nederlandse schrijver en psychiater Frederik van Eeden kwam begin 19e eeuw met deze term om de helderheid van dit soort droom te benadrukken. In vergelijking met een normale droom lijkt de lucide droom veel meer op de dagelijkse werkelijkheid. Beelden zijn concreet, kleuren helder, geluiden duidelijk, objecten tastbaar. Het besef dat het slechts een droom is komt vaak pas als de ervaringen wel erg ‘ver van je bed’ komen te staan. Als je begint te vliegen, George Bush zoent of over het IJsselmeer fietst bijvoorbeeld. Er zijn verschillende niveaus van luciditeit. Het hoogste niveau – en dat kun je oefenen – is als je vanuit wakkere toestand bewust de droomwereld weet binnen te dringen en te beïnvloeden. De mogelijkheden zijn eindeloos. Niet raar dat sommige lucide dromers bedverslaafd zijn.
We kennen allemaal de behoefte toekomstige gebeurtenissen te willen beïnvloeden door handelingen te doen of zaken te vermijden die er op zich niks mee te maken hebben. Bijgeloof komt voort uit de menselijke behoefte om de wereld om ons heen, en onze rol daarin, te kunnen duiden. Het verkleint de angst voor het onbekende. Hoewel de meeste Nederlanders zeggen er te nuchter voor te zijn zullen ze toch niet snel hun trouwerij op vrijdag de 13e plannen en slingert er in menig huis wel ergens een geluksonderbroek rond. Je weet maar nooit! Is bijgeloof echt allemaal onzin? Wordt ons leven als het erop aankomt niet geregeerd door willekeur? Niet helemaal, zelfs een illusionair gevoel van controle kan helpen dingen tot een goed einde te brengen. Het wordt pas gevaarlijk als je denkt niet zonder de rituelen te kunnen, omdat er anders slechte dingen gaan gebeuren. Dan voedt het bijgeloof juist de angst en kun je er maar beter van genezen zijn.