‘Think like a man, act like a woman; The Secret; De psychologie van verandering; Heel je leven; Awaken the giant within; The Law of Attraction; The Power of Now.’

Titels van succesvolle zelfhulpboeken, therapieën en workshops klinken simpel en krachtig. Als ze niet revolutionair en radicaal vernieuwend zouden klinken zou je de boodschap niet kopen. De bedenkers weten dat. Je moet de ideeën consumeren alsof het de eerste keer is: zo hebben ze de meeste impact. We hebben allemaal weerstand tegen verandering, daarom moeten we overtuigd worden.

In de praktijk zijn nieuwe zelfhulpboeken en therapieën zelden vernieuwend. Vraag het een zelfhulpverslaafde en je zult dat snel doorhebben. Bijna alle ‘radicaal transformerende visies’ zijn in realiteit vaak niet meer dan handige metaforen om de werkelijkheid iets anders te zien. Dat is prima. Het gaat erom dat je uiteindelijk het boek dichtgooit en iets nieuws probeert. Daarbij komt het nog steeds neer op het leren van fouten en doorzetten. Je moet jezelf steeds opnieuw overtuigen dat het de moeite waard is.

Als dolend zieltje – ooit verdwaald geweest in de jungle van de zelfredderij – kan ik je heel kort de basisprincipes geven van bijna elke vorm van psychologische zelfhulp. Onthoud ze en je kunt jezelf heel veel geld besparen. (Waarmee ik niet zeg dat boeken en workshops niet nuttig zijn: het is alleen zonde van geld en tijd er verslaafd aan te raken.)

Mijn favoriete metaforen komen uit de zeevaart – ik doe aan watersport:

Verbrand oude schepen
Hoe je ook wendt of keert, je bent de pionier van je eigen leven. Niemand zal ooit jouw leven lijden. Je bent daarbij in eerste instantie op jezelf aangewezen. Al je vertrouwen in leraren, ouders, goden, engelen, lichtgidsen, boeken en smurfen ten spijt… jij maakt de eindbeslissingen. Pas wanneer je ook beseft dat jijzelf verantwoordelijk bent voor de situatie waar je je in bevindt, ben je klaar serieus na te denken over eventuele verandering. Een moeilijke moeder, zeurende baas, verkeerd sterrengesteente… weg met alle excuses! Accepteer verantwoordelijk voor je situatie en verwacht niet teveel van je omgeving. Mogelijk hebben zij zelfs baat bij jouw klachten (bijvoorbeeld omdat zij dan ook niet hoeven te veranderen). Het vergt moed de ankers los te wrikken, de zeilen te hijsen om je uppie het vasteland te verlaten, maar het is je grootste kans op een nieuw leven.

Ook mensen die ervan overtuigd zijn dat ze ECHT willen veranderen, zijn vaak te bang of hebben teveel weerstand om het daadwerkelijk te doen. Anders was er heus al iets veranderd. Verandering kan je leven op zijn kop zetten. Weerstand tegen tijdelijke ongemakken, chaos, verwarring, en zelfs pijn is niet meer dan logisch. Als je je weerstanden realistisch inschat dan helpt dat je de moeilijke momenten door. Meestal heb je daarbij wel vertrouwen nodig dat er licht aan het eind van de tunnel is. Anders heb je geen zin in de reis. Je moet overtuigd zijn dat er er echt iets te halen valt aan de andere kant van het water. Het kan helpen als je de weg terug extra moeilijk maakt. En dat hoeft niet ingewikkeld te zijn: betrek je omgeving en zorg dat het als een kleine nederlaag voelt als je zou afhaken.

Waarheen voert de reis?
Zoals gezegd: jij bent kaptein. Met dat in het achterhoofd kijk je anders naar de oceaan van mogelijkheden waarin we ons bevinden. Denk de denkbeeldige ankers weg: welke kant wil je op? Klinkt als een makkelijke vraag, maar voor de meeste mensen blijkt het moeilijk hun buikgevoelens te duiden. Ons hele leven horen we al van anderen wat te doen (en waar, wanneer, met wie en waarom?). Het is niet verkeerd daar af en toe naar te luisteren, want je wilt er ook een beetje bijhoren, maar… je wilt jezelf ook weer niet verloochenen. Laat je terugkerende fantasieën de vrije loop en kijk welke kant ze op willen. Vanzelf zal blijken hoe realistisch ze zijn. Wat wil je nog doen en ervaren in dit leven? Als het anderen niet schaadt, is het vast de moeite waard. En wees niet te bescheiden.

Veelgehoorde bestemmingen als ‘geluk’,’ vrede met mezelf’, ‘niet meer boos zijn’, ‘liefde’ leiden je bijvoorbeeld al snel de mist in. Ze zijn te vaag. Hoe concreter de plek waar je heen wilt, hoe makkelijker het is je route te bepalen en hoe minder snel je afhaakt. Als je beseft dat je graag een ‘sportieve, avontuurlijke, partner met dezelfde hobby’s’ wilt in plaats van ‘gewoon een lief persoon’ dan kun je gerichter zoeken tussen die 7 miljard mensen die er op de aardkloot rondzwerven. Door mee te gaan op een avontuurlijke groepsreis met leeftijdgenoten bijvoorbeeld. Hoe gerichter de zoekopdracht is die je aan je hersenen meegeeft, hoe sneller je de vingerwijzingen herkent die je naar jouw bestemming leiden. Zorg wel voor instrumentaria om de weg terug te vinden als je verdwaalt. Kompas, kaart, GPS, satelliettelefoon, je weet wel. Probeer in te schatten wat je nodig hebt op je reis en plan zo realistisch mogelijk een slimme route om heelhuids je bestemming te bereiken. Hou rekening met obstakels.

Trossen los: al varende leert men
Eenmaal op zee weet je niet wat je moet verwachten. Onstuimig weer, windgebrek, diarree, door een storm moet je ergens aan wal. Je twijfelt: ‘Bereik ik ooit mijn bestemming?’ Maar desondanks weet je: ‘Ik ben nu al zo ver gekomen, ik moet wel door.’ Je kompas lijkt je enige houvast, maar zonder het te weten heb je de afgelopen tijd meer over zee, weer en wind geleerd dan jaren van boeken lezen. Je bestemming is nog onzichtbaar, maar de wind in je zeil drijft je dichterbij. De boeien en vuurtorens geven je hoop dat je op de goede weg bent. Het maakt eigenlijk niet eens zoveel uit: je bent iets meer ontspannen en geniet inmiddels af en toe van de reis. Iets wat je niet verwachtte toen je de ankers losgooide.

En jawel, daar in de verte gloort iets. De eerste glimpsen van je bestemming, een nieuw leven: ze komen snel dichterbij. Het wordt nu echt concreet. Eenmaal ter bestemming besef je amper dat je er bent. Je weet niet eens zeker of je er wel wilt blijven, maar een ding staat vast: je bent trots op wat je hebt bereikt en geleerd. Het was alle moeite waard.

Had je dat maar eerder geweten.

Nog maar een keer voor de mensen die het gemist hebben: die power balance-bandjes werken niet. Althans niet echt. Het is niet dat magisch resonerende hologram dat inwerkt op het quantum-energetische veld van jouw lichaam waardoor jij meer kracht en evenwicht ervaart. Neen, het zijn heel specifieke elektrische neurotransmitter-stromen opgewekt en subtiel gestuurd door jouw eigen encephalon die verantwoordelijk zijn voor de toegenomen lichaamscontrole. Oftewel, het werkt, omdat jij het gelooft. Een leuk en leerzaam testje:

De feestdrug xtc geeft een lekkere roes, maar regelmatig gebruik zorgt voor schadelijke katers. Op hersenscans is te zien dat de hippocampus – het hersengebiedje dat cruciaal is voor geheugen en herinnering – gemiddeld 10 % kleiner is bij regelmatige gebruikers. De gebrekkige doorbloeding van de hersenen die xtc veroorzaakt zorgt ervoor dat sommige hersencellen afsterven. Dat maakt grondig nadenken en herinneren iets lastiger. Zorgelijk, erkent neuroradioloog Liesbeth Reneman het Amsterdams Medisch Centrum (AMC), maar voor stellige uitspraken is het nog veel te vroeg. De neuroradioloog wil binnenkort ook andere hersengebieden van xct-gebruikers vergelijken met die van cleane proefpersonen.

Uit eerdere onderzoeken bleek ook dat regelmatig gebruik van xtc een nadelige invloed kan hebben op stemming. Het maakt de kans op angstaanvallen en depressies groter.

Er gaat niks boven een ouderwets, opzwepend muziekje om jezelf op te peppen.

Was het jou al opgevallen dat linkshandige vriendjes en vriendinnetjes iets angstiger reageren dan de rechtshandige? Dat blijkt althans uit een recent onderzoek waarbij linkshandigen meer posttraumatische stress-symptomen vertoonden na het zien van Anthony Hopkins als seriemoordenaar dan rechtshandigen. De mogelijke verklaring van de onderzoeker: “Het is overduidelijk dat de twee hersenhelften verschillende rollen spelen bij posttraumatische stressstoornis, en de rechterhersenhelft lijkt meer betrokken te zijn bij gevoelens van angst. Bij linkshandigen is de rechterhersenhelft dominant, dus het zou kunnen dat het daar mee te maken heeft. Dat zullen we nog moeten onderzoeken.”

Ons leven is beperkt. Als je dit ontkent heb je waarschijnlijk teveel Deepak Chopra gelezen of je weet niet wat je zegt. Een mooi voorbeeld om onze beperkingen te illustreren: ‘Hoe is het om enig kind te zijn?‘ vroeg een geïnteresseerde tante aan haar twaalfjarige neefje. ‘Ik weet niet,‘ luidde het antwoord, ‘ik heb nooit broers of zussen gehad.’

Elk perspectief dat je inneemt is noodgedwongen beperkt en subjectief. Als je kijkt naar links, kijk je niet naar rechts. Daar begint de beperking. Je werkelijkheidbeleving wordt verder gekleurd door tal van toevalligheden: waar je geografisch staat, je geslacht, de staat van je hersenen, je cultuur, je gezondheid, je leeftijd, je scholing. Een superpsycholoog zou het niet kunnen ontrafelen.

Ik zal waarschijnlijk nooit weten hoe het is om een zwangere vrouw te zijn, een gediscrimineerde homo, een seriemoordenaar zonder medeleven, een Middeleeuws boertje. Sterker nog: ik zal waarschijnlijk niet eens weten hoe het is om langer dan een week een gelijkmoedige, opgeruimde blije vogel te zijn. Ik vermoed dat ik de wereld altijd via deze chaotische, wisselvallige, grillige persoonlijkheid zal moeten beleven.

Vroeger zat me dat dwars, die beperking van het zijn van mijzelf. Langzaam begin ik aan mezelf te wennen. Ik moet het er maar mee doen. Ik vermoed dat ik door mijn toegenomen acceptatie steeds meer een karikatuur van mezelf aan het worden ben, automatisch varende op oude gewoonten en hardnekkige neigingen. De makkelijkste weg kiezen, laat opstaan, afspraken afzeggen of vergeten, agenda onaangeroerd raken, ontspannen als de situatie het maar even toelaat, het laatste stukje taart weggrissen. Ik heb mezelf vaak genoeg in verschillende keurslijven proberen te dwingen, allemaal zonder succes. Ik zal nooit die hardwerkende, gefocuste, succesvolle, consistente… eh puntjepuntje worden.

Zie je, ik ben nu zelfs al vergeten waar dat puntjepuntje ook alweer voor stond.

Ik houd teveel van mijn beperkingen.