Flow versus het Mihály Csíkszentmihályi-gevoel
De psychologie van tegenwoordig is allang niet meer zo naargeestig en anaal-gepreoccupeerd als toen het in opkomst kwam. Waar Freud (de pijprokende, coke snuivende, MILF-georïenteerde, psychotherapeut die alle psychologen een slecht imago heeft gegeven) zich vooral bezighield met de herkomst van neurosen en angsten, zijn psychologen tegenwoordig meer geïnteresseerd in positieve gevoelens en hogere bewustzijnstoestanden. Deze zoektocht in de psychologie heet dan ook heel toepasselijk: Positieve Psychologie. Een van haar belangrijkste concepten is: flow. Een term die ik ook vaak van mijn surfgenootjes hoor wanneer zij hun favoriete bezigheid beschrijven.
Als ik een buitenstaander moet uitleggen waarom ik surf, en wat er zo verslavend aan vindt, dan… weet ik het eigenlijk niet. Het voelt lekker, maar waarom? Op zich is surfen namelijk een uiterst nutteloze bezigheid: naar ‘buiten’ peddelen om me naar ‘binnen’ te laten voeren op het eerste de beste golfje. Het is vergelijkbaar met het onvermoeibare heen-en-weer-gewaggel van Dido die zijn stok ophaalt. En nog een keer. En nog een keer. Waarom doet Dido het? Misschien om zijn baasje te pleasen. Waarom doe ik het?
De Hongaarse psycholoog Mihály Csíkszentmihályi (hierna om overduidelijke redenen M te noemen) heeft zich gespecialiseerd in dit soort vragen. Hoewel het juist uitspreken van zijn naam al voor hoofdpijn zorgt, heeft hij met zijn zoektocht het concept flow op de wetenschappelijke kaart gezet. Zijn boek Flow werd een enorme bestseller en hij werd een van de sleutelfiguren van de Positieve Psychologie.
Meneer M merkte dat mensen het gelukkigst zijn als zij in een staat verkeren waarin ze helemaal opgaan in de activiteit waarmee ze bezig zijn. De mensen die hij interviewde voor zijn geluksonderzoek gebruikten heel vaak metaforen die te maken hadden met ‘stromend water’. Ze hadden in hun gelukkigste momenten het gevoel alsof ze opgingen in de waterstroom waarin ze meevloeiden – of het nou schilderen, dansen of hardlopen was. De term ‘go with the flow’ gaat daarover. Het klinkt natuurlijk verdacht veel als surfen.
Flow ontstaat volgens M wanneer je een doel in het hier-en-nu voor ogen hebt dat om focus en directe feedback vraagt, omdat het anders – als je even niet oplet – misgaat. Het gaat om een bezigheid, passend bij jouw skills, die het uiterste van je vraagt. Net niet te moeilijk dus. Die focus geeft jou de mogelijkheid jezelf te vergeten, één te worden met wat je doet en daarbij elk gevoel van tijd te vergeten. Mensen die in de flow zitten vergeten vaak zelfs de noden van hun lichaam (honger, dorst, een botbreuk) omdat de activiteit in zichzelf zo belonend is (en niet (alleen) om het geld of de roem achteraf). Flow is de hoofdprijs.
In je hersenen kunnen neuropsychologen de flow duidelijk terugzien. Het heeft min of meer eenzelfde uitwerking als cocaïne – jammer dat Freud dat destijds niet wist.
Hoewel het willen ervaren van flow datgene is wat surfers door weer en wind naar het strand drijft, is het niet iets dat ze makkelijk cadeau krijgen. De meeste surfsessies zijn namelijk gewoon ‘lekker’. Ook prima, maar voor flow is iets extra’s nodig. Je kunt jezelf niet in een flow forceren, of zelfs maar voorspellen wanneer het jouw beurt is. Het gebeurt gewoon. Wanneer alles op bijna magische manier samenkomt. De golven, de juiste stemming, een prettig zonnetje, goede vrienden in de buurt.
Flow klinkt bijzonder relaxt, maar zonder uitzondering gaan er maanden- of jarenlange voorbereidingen aan vooraf. Voor de meeste surfers zijn die gekoppeld aan vernederende sessies in slappe blubber, ruzies met agressieve locals, doodsangsten wanneer de golven stukken hoger zijn dan ze vanaf het strand lijken, en het pijnlijke gevoel uit zoute bubbels te bestaan na een flinke spoelpartij.
Voordat je in de flow komt, moet vaak keihard gebuffeld worden.
De liefelijke term ‘flow’ mag daarom best vervangen worden door een meer toepasselijke naam. Het Mihály Csíkszentmihályi-gevoel bijvoorbeeld.
Deze man heeft het Mihály Csíkszentmihályi-gevoel goed te pakken!
