Over het Pavlov-effect gesproken:

Plaatje afkomstig van deze website.

Professor linguïstiek Daniel Everett legt hieronder het idee xibipiio (spreek uit: ibip-pie-oe) uit. Een manier van leven (of eigenlijk, een directe, nu-gerichte kijk op het leven) waarmee hij te maken kreeg toen hij de taal van de Amazoniaanse Piraha-stam bestudeerde. De Piraha benadrukken constant de ervaring van het hier en nu. Ze hebben zelfs geen woorden voor gisteren en morgen, laat staan een kalender. Xibipiio is een werkwoord dat iets betekent als ‘het in en uit de onmiddelijke ervaring gaan’.

Al hun werkwoorden krijgen een vervoeging die meldt hoe ze aan die informatie zijn komen. Ze zullen nooit zomaar melden: ‘Ome Jan is in de bieb.’ Hun taalgebruik dwingt hen meer informatie te geven over hoe ze dat weten: ‘Ik zag Ome jan in de bieb zitten’ of ‘Ik hoorde van Suus dat Ome jan in de bieb zit’. Als jij of een ander het niet gezien heeft, dan betekent het weinig voor de Piraha. Er is weinig ruimte voor speculatie. Dat is waarom Everett, voorheen een Christelijk missionaris, hen niet tot het geloof in Jezus kon bekeren. Hun focus op Xibipiio maakt dat zij als van de weinige volkeren geen scheppingsverhaal en bijbehorende rituelen hebben, en elkaar geen troostende verhalen vertellen wanneer ze geconfronteerd worden met de dood van een geliefde. Ze rouwen wel – vooral om honden – maar komen al snel weer tot hun oude, vrolijke zelf. Een groep Amerikaanse onderzoekers verklaarde deze stam tot het gelukkigste, meest goedlachse volk op Aarde.

Hier een link naar de hele lezing.

Het is heel lastig om voor jezelf op te komen als je een dominante, driftige, drammerige of erg principiële (gespreks)partner hebt. Vooral als je zelf wat zachtaardiger, flexibeler of gewoon niet zo assertief bent. Je zult misschien de neiging hebben om toch te doen waar je recht op of zin in hebt en de wensen van de ander stiekem saboteren. Op zo’n manier dat deze je niet kan beschuldigen. Door een flauw excuusje bijvoorbeeld. Je ‘vergeet’ misschien dingen te doen voor je partner in plaats van ervoor uit te komen dat je geen zin in had. Of je kon je telefoon helaas niet oppikken. Of je hoofdpijn is weer eens te erg. Of je moest overwerken. Ook dit werkt een vicieuze cirkel van irritatie teweeg. En toenemende hoofdpijn.

Dit artikel is onderdeel van deel 2 van de cursus ‘Communiceren kun je leren’.

Wat kun je doen als deze relatie belangrijk voor je is en je er een positieve draai aan wilt geven? Verman jezelf, leer de onderhandelingsregels en proberen vaker te zeggen je wilt en verwacht in de relatie. De ander zal misschien wel aan die nieuwe kant van jou moeten wennen, maar er bestaat een kans dat deze wat minder dominant word en inbindt naarmate jij eerlijker bent en minder op oneerlijke excuses leunt. Misschien moeilijk als je verbaal niet zo sterk bent, maar oefening baart kunst. Uiteindelijk zijn jullie allebei gebaat bij een meer gelijkwaardige relatie.

Koans zijn onoplosbare raadsels uit de zentraditie. Bedoeld om het ‘verstand’ te laten imploderen en een staat van satori – verlichting – te bereiken. Koans zijn niet met logica op te lossen. Wees gewaarschuwd. Daar komt ie, de koan van de maand:

Hoe stel je uitstelgedrag uit?

Ik verwacht niet dat je door deze vraag verlicht raakt, maar wie weet helpt het je om aan de slag te gaan.

Onze blinde vlekken en negatieve automatische gedachten zijn zo moeilijk te herkennen en te veranderen, omdat we hebben aangenomen dat ze waar (en onveranderlijk) zijn. Ze zijn deel van ons. En als we ze al doorzien, en ontevreden zijn met het resultaat… het blijkt moeilijk ze los te laten. We zijn eraan gehecht. En dat maakt veranderen lastig.

Uit onderzoek blijkt dat mensen extreem veel weerstand hebben tegen verandering. Verandering vraagt namelijk van ons dat we tijdelijk in verwarring en twijfel leven. Het vraagt van ons dat we tijdelijk de weg kwijt zijn. Misschien zijn we niet blij met ons huidige leven, we weten in ieder geval waar we aan toe zijn. Naarmate we meer lijden en – omdat we steeds tegen dezelfde lamp aanlopen of in dezelfde saai wordende kringetjes eromheen – , des te meer gedreven we worden de stap naar verwarring te wagen. En we zullen ons – meer en meer – eerlijk durven afvragen:

Waarom gebeurt me dit steeds?
En belangrijker: Hoe kan ik ervoor zorgen dat het in de toekomst echt anders wordt?

Dit is een belangrijk moment. Als we op het punt zijn dat we echt twijfelen betekent dat er een opening is naar een ander leven, een ander ruimer perspectief dat ons leven op den duur makkelijker maakt. Veel mensen waarderen de kracht van twijfel maar matig, en willen er zo snel mogelijk van af. Als ze de kans krijgen om van het gevoel af te komen dan onthalen we met open armen: geruststelling van vrienden, afleiding, verdovende middelen of medicijnen, een onzinnige metafysische verklaring. Alles liever dan ‘jeukende twijfel’ of ‘pijnlijke verwarring.’

Naarmate het lijden groter wordt, wordt het moeilijker twijfel weg te denken of te vermijden, op een gegeven moment zijn de tijdelijke ‘opluchtingen’ uitgewerkt: een eerlijke confrontatie is dan het meest heilzame wat er bestaat. Een dat vraagt erom dat je jezelf goede, kritische vragen stelt.

Weerstand tegen verandering is universeel:

Sommige mensen hebben het talent dat ze alles snel kunnen relativeren en de lichte, luchtige kant van de zaak benadrukken. Ze kunnen moeilijkheden of kritische noten van anderen goed relativeren door die te beantwoorden met dooddoeners als: ‘Ach, we hebben allemaal weleens dat…’; ‘Tja, dat is ook lastig’, ‘Je bent niet voor niks blond, misschien moet je je haar maar eens verven.’ Juist in intieme relaties zie je dit vaak.

Dit artikel is onderdeel van deel 2 van de cursus ‘Communiceren kun je leren’.

Misschien is je gesprekspartner nogal dramatisch over zaken waar jij verder niet om maalt, maar door alles luchtig of grappig te houden geef je het gevoel dat je partner niet serieus neemt. En dat zorgt, als het een gewoonte is, niet voor een steunende sfeer. Het helpt als je als je af en toe iemands gevoel erkent door er serieus naar te vragen of een serieuze steunbetuiging te geven.

Pas op met dooddoeners en flauwe humor:
Hij: ‘Ongelooflijk, die vrouw ken ik al vier jaar, maar ze deed gewoon of ze me helemaal niet zag staan. Brrrr, wat een irritant mens.
Zij: ‘Ach ja, niet iedereen is zo’n kletskous als jij. Wat kan jou het schelen?’
Hij: Ja, dat doe ik wel, ik heb verdomme m’n best voor die vrouw gedaan, toen niemand haar wilde hebben bij onze afdeling. Het irriteert me mateloos.
Zij: ‘Nou, nou, hoe erg is dit nou. Je had toch geen affaire met haar, haha.’

Erken de gevoelens van je partner:
Hij: ‘Ongelooflijk, die vrouw ken ik al vier jaar, maar ze deed gewoon of ze me helemaal niet zag staan. Brrr, wat een irritant mens.
Zij: “Wat een raar mens dat ze jou niet gewoon gedag zegt. Jullie hebben drie jaar samengewerkt. Ik denk dat ze gewoon in een moeilijke tijd zit, sinds dat ongeluk.
Hij: Huh, heeft ze een ongeluk gehad?
Zij: Nee zij niet, haar man is vorig jaar verongelukt in de auto. Wist je dat niet?
Hij: Nee, het blijft een stom mens, maar dat is wel erg voor haar.

Overigens is deze relativerende strategie van de partner vaak een direct antwoord op een verwijtende, of zeurende manier van communiceren van de andere partner. Deze communicatiestijlen houden elkaar vaak in evenwicht. Hoe meer de één verwijt en zeurt, hoe meer de ander zich er met een dooddoener vanaf doet, hoe harder de ander weer met een verwijt komt. Vaak zijn partners zich niet van deze vicieuze cirkel bewust.

Mijn zakelijke partner en goede vriend Koen van Relatieklik vroeg me een stukje te schrijven over datiquette, oftewel date-etiquette, oftewel: goede manieren tijdens een ontmoeting met romantische bijbedoelingen.

Ik moet bekennen dat ik zelf weinig ‘goede’ manieren heb. Ik draag het liefst joggingbroeken, lees zelden de krant, mijn haar knip ik uit luiheid zelf en tijdens het eten houd ik mijn mes krampachtig in mijn rechterhand. Of was dat nou juist goed? Kortom; ik ben niet echt de juiste persoon om jou over welke manieren dan ook te adviseren. Ook mijn aanwezigheid in gezelschap is nogal grillig, variërend van chaotisch druk tot irritant afwezig. Niet echt een voorbeeldfunctie.

Maar goed, tegen wil en dank ben ik een soort van datingdeskundige geworden en dat artikel moest er gewoon komen! Hoe dan verder? Ik hoop dat je er begrip voor kunt opbrengen dat ik te rade ben gegaan bij mijn meer gemanierde collega’s. Ik heb de adviespagina’s van concurrerende websites afgestruind voor nuttige adviezen.

Lees verder

Veel communicatiestijlen houden elkaar perfect in evenwicht. Als jouw partner bijvoorbeeld heel direct en krachtig communiceert zou het me niet verbazen als jij juist confrontaties vermijdt of niet zegt wat er op je hart ligt. Misschien uit angst om weer in de zoveelste discussie te geraken.

Dit artikel is onderdeel van deel 2 van de cursus ‘Communiceren kun je leren’.

Deze communicatieve ruis kan bij partners op de lange termijn tot problemen leiden. De assertieve partner kan door jouw ingehoudenheid juist extra drammerig worden en jij zal je misschien juist meer en meer terugtrekken of op een indirecte manier je punt willen maken. Herken je de vicieuze cirkel? Als jij in zo’n situatie terechtkomt doe je er goed aan om te aan te leren geven wat jij van bepaalde zaken vindt en verwacht. Zo doorbreek je de cirkel en creëer je een duidelijke communicatie, en een gelijkwaardige relatie. In de komende communicatievoorbeelden zie je de gevolgen van ‘vermijdende, indirecte’ communicatie terugkomen. We beginnen bij:

Spreek voor jezelf
Wil je dat je partner iets van je aanneemt? Vermom je wensen niet door te doen alsof ze van een ander zijn of dat het algemene waarheden zijn. Als jij wilt dat je partner gezonder leeft dan is het niet handig om te zeggen: ‘Je mag best wat gezonder eten, van al die junkfood en dat buikje word je toch zelf ook niet blij?’ Deze gewoonte lokt onnodig een discussie uit waar jullie allebei niks aan hebben. En het is oneerlijk, want je vermijd te zeggen wat JIJ van je partner verwacht. JIJ wilt dat je partner een beetje om zijn gezondheid denkt. Daar gaat het om.

Liever niet:
Zij: ‘Het is voor je eigen bestwil om minder te drinken. Mijn moeder zei laatst ook dat je er slecht uitzag.’
Hij: ‘Het is mijn leven… jouw moeder ziet er zelf uit als een dood lijk.’

Zeggen wat JIJ vindt of verwacht zorgt voor een eerlijk gesprek:
Zij: ‘Ik zou graag zien dat je wat minder drinkt als we samen uit zijn, ik vind je dan echt vervelend doen en die humeurige katers van jou geven mij ook hoofdpijn.’
Hij: ‘Ja ja, ik weet het heus wel. We hebben het er nog wel over, ik heb nu teveel last van mijn hoofd.

Door stelselmatig de persoonsvormen ‘ik vind’ en ‘ik wil’ te gebruiken doe je jezelf en de relatie heel veel goeds. Hoe minder je je verschuilt achter indirect, verhullend taalgebruik, hoe vruchtbaarder het gesprek. Het is voor je partner veel makkelijker om positief te reageren.

Ivan Pavlov (1849-1936) luidde een nieuw psychologisch tijdperk in toen hij zijn hondjes Boy en Zolotisty liet kwijlen na het horen van een bel. Omdat het geklingel een aantal keer tegelijkertijd werd aangeboden met een bakje hondenvoer, associeerden de verder niet overmatig intelligente beestjes de bel met de brokken. De bel alleen bleek daarna genoeg om de beestjes het water in de bek te laten lopen. Dit wordt klassiek conditioneren genoemd: een biologische behoefte wordt gekoppeld aan iets wat er (nog) niets mee te maken heeft en roept daarna zelfstandig dezelfde reactie op. Heer Pavlov werd hiermee de vader van de gedragspsychologie. Deze gaat ervan uit dat je gedrag volledig kunt verklaren door de principes van beloning en straf. Praten is niet nodig; als je iemand straft voor ongewenst gedrag en beloont voor het goede dan komt ie vanzelf op het rechte pad. Snuggere reclamemensen weten precies wat ze doen als ze een mooie vrouw aan een auto of slankelijn-produkt koppelen. De man moet denken dat hij met zo’n stalen ros een mooie vrouw kan vangen, de vrouw dat ze door het eten van magere margarine net zo aantrekkelijk wordt als de vrouw in het filmpje. Als je partner tot jouw ergernis een aanbetaling heeft gedaan voor een onnodig dure auto of hij boos wordt omdat jij weer met zo’n smaakloos pakje nepboter thuis komt… het was Pavlov!