In therapie komen vaak mensen die niet weten welke stap ze moeten zetten, of ze weten het wel maar durven het niet. Als je eenmaal het gevoel hebt vast te zijn gelopen, en je weegt en wikt elke beslissing en actie die je moet maken dan kom je op een gegeven moment in de knoop. Je probeert je een weg uit het mentale moeras te denken, maar elke gedachte wordt gevolgd door een tegengedachte, en nog één, en nog één. Uiteindelijk kom je weer bij dezelfde gedachten uit. Het is levensangst (of beslissingsangst) die deze mentale draaimolen draaiende en in het gareel houdt en zorgt dat je geen beslissingen maakt. Ooit was je misschien een doener, nu ben je een denker, of eigenlijk, een piekeraar.
Het leven kent geen garanties. De resultaten van alles wat je doet en beslist (wel of niet sms-en, naar een feestje gaan of solliciteren) laten zich niet voorspellen. Het leven reageert soms chaotisch, willekeurig en cru op je goedbedoelde pogingen, maar je hebt er wel invloed op. Proberen van tevoren garanties af te dwingen alvorens iets te ondernemen is je leven in de wacht zetten. Het lijkt veilig, maar ondertussen bouw je angst op voor het leven buiten de wachtkamer. De buitenwereld lijkt steeds bozer, dreigender en gevaarlijker. Fantaseren over ‘wat er misschien ooit hopelijk zou kunnen gebeuren’ wordt belangrijker dan echt leven en iets te leren van fouten (en er op een gegeven moment een beetje lol in leren krijgen).
En daar zit de crux: iemand die bang is om fouten te maken, stopt met leven. Als je nieuwsgierigheid of frustratie net even groter is dan je levensangst dan onderneem je actie en probeer je iets (zelfs als je onderwijl in je broek pist).
Waar komt ons gevoel voor rechtvaardig en moreel handelen vandaan? En kun je het fysiek in het brein duiden? In dit TED-praatje laat neuro-econoom Paul Zak zien waarom hij gelooft dat oxytocine verantwoordelijk is voor vertrouwen, inlevingsvermogen, medeleven en andere gevoelens die meehelpen aan het bouwen van een stabiele maatschappij. Dat biedt hoop. Misschien kunnen we de kredietcrisis-criminelen tot een dagelijkse dosis verplichten.
Sommige mensen hebben zich gespecialiseerd in het maken van mooie, visuele illusies. Stoepkrijtkunstenaars bijvoorbeeld toveren met een paar krijtjes een nieuwe werkelijkheid uit het trottoir. De illustraties worden ‘werkelijkheid’ wanneer je er van de juiste hoek en afstand naar kijkt. Vanuit elk ander perspectief zien ze eruit als onherkenbaar geklieder.
“We beleven een epidemie van geheugenverlies. We worden overstroomd met informatie en zijn een soort zeef geworden die alleen opvangt wat ons aanspreekt.” Dat zegt wetenschapsjournalist Joshua Foer op de opiniepagina van de Volkskrant. Foer dook voor zijn boek ‘Het Geheugenpaleis‘ in de wereld van de geheugenatleten, en werd er zelf eentje. Zo heeft hij onder meer geleerd honderden nummers in enkele minuten in de juiste volgorde uit zijn hoofd te reproduceren. In 2006 werd hij geheugenkampioen van Amerika.
In de uitgeschreven lezing op de VK-site geeft hij je het laatste op geheugengebied en de toekomst: hij twijfelt er niet aan dat onze hersenen op den duur middels een implantaat direct kunnen worden verbonden met internet, iPhone 50.0 zeg maar. ‘Wie ergens aan denkt en daar niet zoveel van weet, krijgt dan automatisch informatie’, zegt hij. ‘Op den duur volgt het implantaat waarbij we maar ergens aan hoeven te denken en we krijgen het antwoord.
Waarom dan überhaupt nog je geheugen trainen?
“Hoe wij de wereld waarnemen en hoe wij handelen, wordt bepaald door hoe en wat we ons herinneren. We zijn niets dan een verzameling gewoonten, gevormd door onze herinneringen. En voor zover we ons leven beheersen, is dit dankzij een geleidelijke verandering van deze gewoonten, van het netwerk van ons geheugen. Internet heeft nog nooit een grap, uitvinding of kunstwerk voortgebracht. Ons vermogen humor in de wereld te ontdekken, verbanden tussen denkbeelden te leggen, nieuwe ideeën te creëren, in een cultuur te delen: al deze wezenlijk menselijke handelingen zijn nog altijd van een menselijke geest afhankelijk. En al zullen we misschien nooit het magische proces doorgronden waardoor een neuronenmassa van 3 pond wordt omgezet in een machine van creativiteit en inzichten, we weten wel dat deze processen niet zonder grondstof kunnen werken. Ze kunnen niet zonder geheugen.”
Ik heb al vaker ietwat negatief over positief denken geschreven. Hier en hier. Als je er kort bij stilstaat, lijkt de positieve denk-beweging, aangestuurd door boeken als The Secret, vooral … eh, positief. Wat kan er mis zijn met positief denken? Iedereen, maar dan ook iedereen, heeft baat bij een positieve kijk op de zaak: eentje die mogelijkheden en kansen niet over het hoofd ziet en hoop geeft op een (nog) beter leven. Wie zou het daarmee niet eens zijn?
Positiviteit zonder een beetje realiteitszin echter maakt ongelukkig, manisch en onnozel. Ik ken inmiddels genoeg mensen die denken dat alle tegenspoed een diepere negatieve levenshouding van jezelf vertegenwoordigt. Sommige positivo’s gaan hier heel ver in: oplichting, botbreuken, kapotte auto’s en zelfs kanker en andere natuurrampen zijn enkele van de tragedies die je volgens hen stiekem op jezelf hebt afgeroepen. Op z’n minst probeert het universum jou persoonlijk een lesje te leren, want het universum is liefdevol, maar ook rechtvaardig. Je krijgt precies wat je verdient (lees: denkt). Geloof je het niet?
Jawel, de positivo’s (die er hun dure biologische zuurdesembrood mee verdienen en dat dan weer als het onomstotelijke bewijs van de waarheid van hun boodschap verkopen) zijn goede hersenwassers en geven de posiviteitsbeweging een bijna goddelijk tintje. Ze noemen het de Law of attraction. Om jou te overtuigen halen ze er ingewikkelde wetenschap bij (meestal Einstein en kwamtummechanica uit de context), gemixt met wat dubbelzinnige woorden (als trilling, energie, liefde) en overtuigende anekdotes van mensen die de loterij wonnen of een partner kregen ergens nadat ze positief begonnen te denken. Moeilijk om daar ongevoelig voor te zijn.
“Dit is het universum van trilling. Einstein zei ooit: “Niets gebeurt totdat iets beweegt”. Alles trilt met een specifieke frequentie. Kwantumdeeltjes vibreren zó snel dat het spot met de wereld van begin en einde. De hoogste/snelste energie wordt Bron-energie genoemd. Wij en alles komen van deze vibratie om daarna te gaan naar de wereld van dingen, lichamen, gedachten en ego”s. Met het achterlaten van de Bron-energie, aanvaardden wij onze hele wereld van problemen, ziekten, tekorten en angsten.
Centraal in dit boek staat de gedachte dat het oneindige en overvloedige Universum vooral luistert naar de emotionele lading van onze geheime of uitgesproken wensen. Luisterend naar de vibratie van onze emotie kan het Universum niet anders dan het gevraagde schenken, mits wij die stroom niet hinderen. En hoe je die stroom kunt toelaten, wordt met tal van voorbeelden en oefeningen duidelijk gemaakt.”
Werkt het echt zo? Als je maar genoeg in positieve transcendentale visualisaties gelooft en de obstakels wegdenkt?
Neen! Sorry dat ik het slechte nieuws moet brengen. Mooie woorden does not a reality make.
Dit is geen positief denken, dit is een allergie ontwikkelen tegen werkelijkheid. Misschien is het tijdelijk een prettige bubbel om in te leven, maar des te pijnlijker en eenzamer wordt het als de bubbel barst. Iets wat zonder uitzondering gaat gebeuren. Je kunt beter een beetje voorbereid zijn: het leven is een ‘strijd’ die we niet gaan winnen. Vergankelijkheid, dood, ziekte, tegenslag en onrecht zijn in meer of mindere mate onafwendbaar. Ik heb meer met Boeddha dan Rhonda Byrne. Leren genieten van de kleine dagelijkse dingen in het leven is een veel krachtiger medicijn dan ‘positief denken tegen beter weten in’.
Hieronder de symptomen van teveel, te hard positief denken:
– Schuldgevoelens en depressies nemen toe omdat de nare dingen in jouw leven nog steeds gebeuren. Het is niet alleen klote dat het jou overkomt, je hebt het nu ook nog eens helemaal aan jezelf te denken, eh… danken. Onderzoek laat zien dat veel mensen ongelukkiger worden naarmate ze fanatieker ‘positief’ denken.
– Vrienden kunnen je gaan mijden omdat ze weerstand ontwikkelen tegen jouw altijd vrolijke, positieve kijk op de zaak. Soms willen mensen zich gewoon even ouderwets rot voelen. Als je maar lang genoeg minder gelukkige en gezegende vrienden lastig valt met goedbedoelde, maar nietszeggende wijsheden als ‘je zal het vast nodig hebben om van te leren;’ ‘het universum doet dit alleen maar om jou te helpen’ en echt gehoord: ‘ Peter moest overlijden, het was gewoon z’n tijd.’
– Een obsessieve focus op de upside kan het verwerken van nare verliezen en schokkende gebeurtenissen juist vertragen. Pijn en verdriet werken net als jodium op een open wond ontsmettend en genezend. Echte momenten van ongedwongen geluk en plezier dienen zich gelukkig meestal vanzelf weer aan (als je niet te hard bezig bent die te visualiseren).
-Je kunt jezelf in de nesten werken als je doemscenario’s negeert. Sommige negatieve gedachten en gevoelens helpen jou actie te ondernemen. Je hebt ze af en toe nodig. De echte positivo’s lopen, verblind door hun positief gekleurde roes, soms regelrecht het hol van de leeuw in. Of zoals Chantal Caes zegt: “Ze overschatten hun kennis en kunde, middelen, prestaties en de te verwachten winsten. De mogelijke gevolgen onderschatten ze dan weer. We zien zelfs de gevolgen van te weinig negatief denken in de politiek: de EU moet manische landen redden die dachten dat de deurwaarder nooit bij hen op de stoep zou staan.”
-Door negatieve gedachten als onnodig, ongewenst of gevaarlijk te zien leer je er niet van, en houd je ze eerder in stand. Jaloezie, onzekerheid, twijfels en angsten hebben je allemaal een verhaal te vertellen, maar door ze te veroordelen als de ‘veroorzakers’ van jouw huidige miserabele werkelijkheid waar je vanaf moet, word je gestimuleerd de echte les ervan te ontkennen.
-Negatieve gedachten koppelen aan negatieve gebeurtenissen, en positieve gedachten aan dito gebeurtenissen is – hoe zeg ik dit mild? -een beetje psychotisch. Denken dat je vader is verongelukt omdat jij toevallig de week daarvoor hatelijke gedachten over hem hebt gehad is een trieste zaak (echt gebeurd). Andersom, denken dat jij een leuke partner hebt ontmoet omdat je die bij het universum hebt besteld is een ontkenning van meer plausibele oorzaken. Bijvoorbeeld: dat jij best een leuk mens bent.
– Geloven dat positief denken een antwoord op alles is, is een geloof dat niet te falsificeren valt. Ook als het niet lukt. Want, zo zeggen de beroepspositivo’s, dan ligt dat aan jezelf: je denkt dat je positief bent, maar diep van binnen voel je dat gewoon niet zo. Je miserabele werkelijkheid is daarvan het bewijs. Elk succesje kun je wijten aan je positieve gedachten, elke tegenslag aan een gebrek ervan. Bam, we hebben een theorie die niet stuk kan. Dat is een cirkelredenering die we kennen van bijbelgelovers. God bestaat omdat het in de bijbel staat. De bijbel is waar omdat het woord van God erin staat. En als je eenmaal gevangen zit in een dergelijke vicieuze cirkel dan denk je al snel dat je nog meer positief moet denken of bidden als het niet goed gaat.
Uiteraard claimen de positiviteitsgoeroes dat bovenstaande bedenkingen gebaseerd zijn op een verkeerd begrip van waarlijk positief denken. Als je echt positief bent zie je namelijk ook de negatieve kanten van je positieve gedachten niet meer.
Succes, zelfvertrouwen en positieve verandering is in de praktijk meestal een kwestie van ervoor werken, kansen creëren, flexibel zijn, van fouten leren en doorzetten. Het heeft meer te maken met anders doen, dan anders denken. Beetje ontnuchterend, maar wel de meest betrouwbare route naar een nieuwe werkelijkheid.
P.s. Voor het geval het nog niet duidelijk was: dit artikel is geen ontkenning van de kracht van de self-fullfilling prophecy en kwantummechanica. Wel van hun directe connectie. Maar waarom zou je mij geloven? Hieronder Hogepriester van de Kwamtumpositiviteit Deepak Chopra in gesprek met een theoretisch fysicus (je weet wel, zo iemand die het onderwerp echt bestudeert en onderzoekt):
1. Muziek maken of bezig zijn met muziek
2. Goed ontbijten
3. Actieve videospelletjes spelen
4. Niet teveel televisiekijken
5. Lekker vrij laten spelen
6. Elke dag lichaamsbeweging
7. Lezen of samen met een ouder lezen
8. Op tijd naar bed
9. Een tweede taal leren
10. Niet teveel snoep
11. De inspanning prijzen en niet de prestatie
Nu we het er toch over hebben. Is waarheid een democratisch proces en moet je alle ideeën daarover evenveel gewicht geven? Neen, er zijn betere manieren om kaf van koren te scheiden. Kritisch leren denken bijvoorbeeld. Wijlen vrijdenker Terence McKenna legt in opgeklopte, maar klare taal uit wat het probleem is van de huidige tendens om zowel goede als slechte ideeën die met veel kracht worden gepropageerd even serieus te nemen.
Vooral in conservatieve Amerikaanse kringen, maar ook in ons eigen land, hebben veel mensen een verkeerd idee over wetenschap en de beoefenaars ervan. Bijna alle Republikeinse presidentskandidaten lijken een allergie voor zowel wetenschap als werkelijkheid te hebben. Doodeng om te zien. Ze ontkennen de evolutietheorie (omdat het hun geloof in hun Bijbelse Schepper ondermijnt) en doen global warming af als een soort agressief communistische campagne. Hieronder een bijna absurde clip uit de Daily Show waarin republikeins ‘strateeg’ Noelle Nikpoer laat zien hoe… eh… beperkt haar strategie eigenlijk wel niet is. Ze denkt dat de ‘werkelijkheid’ een populariteitswedstrijd waarin de meeste stemmen gelden. Alsof de waarheid een kwestie van neuzen tellen is. Meest bizarre moment is wanneer ze uitlegt waarom ze wetenschappers vooral wantrouwt: ‘Omdat zij alleen kritiek serieus nemen van andere wetenschappers.’ De ironische reporter doet alsof ie aan haar kant staat en zegt: ‘Dat is net zoiets als: waarom mogen alleen chirurgen operaties uitvoeren en aan andere chirurgen om advies vragen. Dat slaat toch nergens op?’ ‘Precies, dat slaat nergens op,’ aldus ons leeghoofd.
“We beleven een epidemie van geheugenverlies. We worden overstroomd met informatie en zijn een soort zeef geworden die alleen opvangt wat ons aanspreekt.” Dat zegt wetenschapsjournalist 
Ik heb al vaker ietwat negatief over positief denken geschreven.