Psychologisch woordenboek: persoonlijkheid
De Spaanse filosoof José Ortega de Casset zei ooit: ‘Ik ben ik en mijn omstandigheden.’ Dat voldoet prima als omschrijving van het glibberige fenomeen ‘persoonlijkheid’. Je persoonlijkheid wordt gezien als jouw onzichtbare essentie die tot uiting komt in al jouw terugkerende manieren om op de buitenwereld te reageren. Het bestaat uit het een georganiseerd geheel aan dieper gelegen neigingen, wensen, verlangens, angsten, gedragingen die deels aangeboren, deels aangeleerd zijn.
Het is een combinatie van je aangeboren temperament (‘ik ben ik…’) plus de stempel van belangrijke ervaringen en lessen in je jeugd (‘… en mijn omstandigheden’). Het is geen vaststaand ding, maar sommige trekken en neigingen blijken behoorlijk stabiel en resistent tegen verandering. Onderzoekers hebben ontdekt dat er grofweg vijf afzonderlijke trekken zijn die jouw persoonlijkheid kleuren, en dat over het algemeen een heel leven lang doen. De Big Five is oorspronkelijk gebaseerd op een Amerikaans onderzoek naar het gebruik van alle bijvoeglijk naamwoorden waarmee proefpersonen het karakter van andere mensen beschreven. Uit een statistische techniek (factoranalyse) bleken alle adjectieven terug te leiden tot een van de vijf trekken hieronder.
We vallen allemaal ergens op de lijn van elk van de onderstaande dimensies:
1. Extraversie tegenover introversie
2. Mate van persoonlijke warmte en goedaardigheid tegenover andere mensen
3. Mate van zorgvuldigheid
4. Mate van emotionele stabiliteit
5. Mate van openheid voor ervaringen; intelligentie; creativiteit
In relatief nieuw onderzoek heeft psycholoog Helen Fisher verschillende persoonlijkheidstrekken gelinkt aan het meer en minder voorkomen van bepaalde neurotransmitters in onze hersenen: dopamine, testosteron, oestrogeen, serotonine. Zij onderscheidde daarmee vier zuivere persoonlijkheidstypen en enkele subtypen.