Er wordt weleens gezegd: wijsheid wordt je niet zomaar gegeven. Alleen jaren maken of een hoog IQ hebben is ook geen garantie. Wijsheid heeft net zoveel met eerlijkheid te maken als levenservaring en intelligentie. Je hebt ze alledrie nodig om harmonieus te leven, een goede band met anderen te onderhouden en te doen wat moreel goed is.

Als je eerlijk bent tegenover je jezelf en anderen dan leer je het meest. Eerlijkheid is als een heldere, goed gepoetste spiegel. Je ziet daarin het scherpst. Het is de menselijke geest eigen om zichzelf voor de gek te houden en recht te praten wat krom is. We doen het meestal om ons zelfbeeld of ons geloof intact te houden. Als iemand terecht een kritische noot over jou (of wat je gelooft) zingt kan het een automatisch reactie zijn om die kritiek direct naast je neer te leggen of te rechtvaardigen. Je ego blijft intact, maar je leert er niks van.

Hoe word je wel wijzer?

1. Als je iets niet weet, geef het toe
Wijsheid begint paradoxaal genoeg als je eerlijk kunt toegeven hoe weinig je eigenlijk weet. Dat is lastig genoeg, want we zien onszelf graag als kenners. Maak onderscheid tussen wat je wilt dat waar is, en wat je daadwerkelijk kunt weten. Je kunt bijvoorbeeld graag willen dat er leven na de dood is, of dat je in de gaten wordt gehouden door een liefhebbende Goddelijke intelligentie, maar dat verlangen alleen maakt het nog niet waar. En er is ook meer nodig dan mooie praatjes van anderen of enkele toevallige aanwijzingen in je eigen leven. Sommige zaken zijn vooralsnog een vraagteken, in dat geval is het prima je conclusies uit te stellen of in ieder geval toegeven dat ze een voorlopig karakter dragen. ‘Ik denk dat ik oma in de hemel tegenkom, maar ik weet het niet zeker.’

2. Als je een vooroordeel of intuïtie uitspreekt, zegt dat dan
Gebruik taal eerlijk en zorgvuldig. Eerlijk taalgebruik filtert allereerst jouw communicatie met anderen en zorgt dat je daarom meer over jezelf en de wereld leert. Door stellig te communiceren kun je onterecht denken dat jouw mening waarheid is. ‘Ik vind Nederlanders gierig’ is veel eerlijker dan zeggen: ‘Nederlanders zijn gierig.’ Nog zorgvuldiger zou zijn: ‘ Mijn gebrekkige ervaring met de Nederlanders die ik ben tegenkomen zegt me dat ze meer op hun centjes letten dan andere wereldburgers.’ Toegegeven, dat laatste klinkt zwaar overdreven, maar zelfkennis en eerlijk taalgebruik gaan hand in hand. Ook zorgt het voor fijnere relaties en een beter liefdesleven.

3. Leer hoe wetenschap en statistiek werken
De meeste kennis verkrijgen we via derden. Hierom is het belangrijk goed onderscheid te maken tussen betrouwbare en onbetrouwbare kennis en bronnen. Wetenschappelijke kennis is de meeste objectieve kennis die we hebben. Goede wetenschap maakt onderscheid tussen wat we willen dat waar is, en wat de werkelijkheid ons vertelt. Ze gaat niet uit van vooraf bepaald geloof, en leert van haar fouten.

4. Gebruik je intuïtie voor complexe gevoelsbeslissingen
Wetenschap zegt natuurlijk niet altijd wat individueel voor jou goed is. Intuitie is belangrijk voor complexe beslissingen waar gevoel belangrijk is: de keuze van je huis bijvoorbeeld, je partner of een nieuwe baan. Uit onderzoek blijkt dat gelukkige mensen niet bang zijn hun intuïtie te vertrouwen. Dat is niet om ze naïef zijn. Gevoelsmatige beslissingen over complexe zaken blijken achteraf namelijk vaak beter dan rationeel besloten beslissingen. Intuïtie is het resultaat van subtiele aanwijzingen die je onbewuste over iets of iemand bij elkaar heeft gesprokkeld.

5. Durf fouten te maken en die toe te geven
Om beter te worden in intuïtie, moet je niet al te bang zijn fouten te maken. Daarvan leer je het meest. Mensen die vaker actie ondernemen en beslissingen durven te nemen (die niet levensbedreigend zijn) leren meer dan hen die vooral nadenken en piekeren. Veel wijsheid is vaak het gevolg van veel domme beslissingen. En jezelf en anderen toegeven dat je iets niet weet of fouten hebt gemaakt is de hoofdroute naar goede feedback van je omgeving. Als je het op die manier ziet, kan zelfs kritiek leuk worden.

6. Krijg oog voor de andere kant van de zaak
Sommige mensen gebruiken al hun intelligentie om henzelf en anderen te overtuigen van wat zij geloven. Vooral in deze tijd is het verrassend makkelijk in je eigen bubbel te zitten en ‘bewijzen’ te vinden voor wat je toch al gelooft. Via internet kom je al snel op de pagina’s die jouw geloofstelsels bevestigen (confirmatiebias). Het vergt eerlijkheid en moeite om je ook in de andere kant van het verhaal te verdiepen, en je eigen oordelen te zien voor wat ze zijn: oordelen.

Hecht meer aan eerlijkheid, minder aan status of materiële rijkdom
Het is een gemakkelijke formule: hoe meer je hecht aan persoonlijk gewin – of het nou status, geld of macht is – hoe lastiger het is om eerlijk tegenover jezelf en anderen te zijn. Hoe meer je te verliezen hebt, hoe meer je strategisch en diplomatiek moet handelen en naar leugentjes om bestwil moet grijpen. De prijs die je daarvoor betaalt is bijvoorbeeld kramp, spanning, slechte nachtrust en mindere relaties met de mensen om je heen.