‘Al onze ellende komt eruit voort dat wij niet eenzaam kunnen zijn.’ Jean de la Bruyère, schrijver

Mensen die langere tijd onvrijwillig single zijn, krijgen goedbedoelde, maar tenenkrommende clichés te horen als: ‘Hou eerst van jezelf, dan komt de liefde vanzelf.’ Of: ‘Hoe harder je zoekt, hoe minder het lukt.’ Hoe hemeltergend deze uitspraken ook zijn, er zit wel een kern van waarheid in. Hoe jij als single in het leven staat, heeft in ieder geval voorspellende waarde voor je toekomstige liefdesleven en hoe je omgaat met het aanhoren van bovenstaande clichés. Een paar jaar geleden was een goede vriend van mij extreem gefrustreerd door een langdurig gebrek aan vrouwelijke aandacht. Hij was volkomen verzuurd. Het ‘vrouwenprobleem’ beheerste zijn leven; hij was alleen nog maar bezig om vrouwen te ontmoeten. Helaas leidden zijn dates nooit tot een relatie of seks, wel tot meer cynisme over vrouwen. ‘Die wijven willen alleen maar eikels. Liefst eikels van twee meter met een bos krullen en een leasebak,’ aldus de kleine kale bakfietsbezitter die zijn mislukkingen in de liefde probeerde te verklaren. Hij werd steeds afhankelijker van het oordeel van vrouwen die hem helemaal niet kenden. Hij was op een gegeven zo ongelukkig, dat hij zich een tijdlang als een halve kluizenaar terugtrok.

Ben jij onvrijwillig vrijgezel en daar ongelukkig over? Ik ben in een liefdevolle bui. Laat mij je er in dit hoofdstuk aan herinneren waarom je ook blij mag zijn met je alleenstaande status. Niet in een relatie zitten betekent allereerst dat je ook niet in een slechte relatie zit. Denk daar niet te licht over. Behoorlijk wat mensen zitten in onbevredigende, nare, of zelfs destructieve relaties. Jij niet. Ook ben je waarschijnlijk niet uitgehuwelijkt. Gefeliciteerd. Mensen met een ideaal liefdesleven zijn in een jaloezie-opwekkende minderheid, jij hebt nog kans daartoe te gaan behoren. Ik hoor het je denken: ‘Slap gelul van een psycholoog die z’n geld verdient met het verkopen van hoop.’ Dat is gedeeltelijkwaar, maar toch is de kans groot dat jij jouw huidige situatie – of je nou alleenstaand bent of niet – te zwartgallig inschat. Het is de mens eigen om zich te focussen op wat hij níet heeft en te negeren wat hij wél heeft. Zo is ons brein bedraad, en ik wil kort bij deze aangeboren onbalans stilstaan.

Misschien herken jij het: een waterval aan complimenten voelt eventjes als een warme deken, maar één kritische noot – zelfs als die onterecht is – kan voelen als een mokerslag waarvan je de rest van de week moet bijkomen. Hoe dat kan? Informatie die jouw zelf- en wereldbeeld niet bedreigt, zoals een compliment, zal niet veel indruk maken op jouw brein omdat je daar verder geen actie op hoeft te ondernemen. Dit wordt de negativiteitsbias genoemd. Ons brein is geëvolueerd om gevoelig te zijn voor informatie die jouw welzijn (en daar hoort ook jouw zelfbeeld bij) bedreigt. Het is de manier van je brein om jou een schop onder je kont te geven.

Het recept voor single geluk
Wij zitten vast in wat psychologen de hedonistische tredmolen noemen. Hoe hard we ook werken, wat we ook verzamelen, hoe aantrekkelijk de persoon ook is met wie we verkering krijgen, echt veel gelukkiger of ongelukkiger worden we er blijkbaar niet van. Afhankelijk van hoe je in het leven staat kan dit inzicht je bevrijden of pijnigen. Ik vind het een bevrijdend inzicht. Met deze inzichten in je achterhoofd kun je focussen op de belangrijke dingen des levens en de juiste prioriteiten stellen. Wat mij betreft zijn dit de belangrijkste:

Leer alleen zijn – Feit: jij bent een leven lang op jezelf aangewezen. Hoeveel vrienden je ook hebt, hoe goed je relatie ook is, jij ervaart jouw leven noodgedwongen vanuit jouw eigen beperkte perspectief. Alleen-zijn is het meest basale feit van je bestaan, iets waar je nooit van weg kunt rennen. Je kunt onderweg naar de Ikea een hartaanval krijgen, en sterven zonder afscheid van je geliefden te kunnen nemen. Sorry dat ik het zo bruut stel, maar dat zijn nou eenmaal de regels van ons universum. Kras, maar hoe eerder je ze accepteert, hoe makkelijker het is iets gelukkiger te zijn.
Simpelweg tevreden leren zijn met je eigen aanwezigheid is een goede start. Tegenwoordig kunnen we middels onze smartphone continu aan onszelf ontsnappen. We hoeven ons geen moment te vervelen, we hoeven nooit alleen te zijn, we kunnen altijd iemand appen of bellen. Het wordt langzaam een superkracht om de kunst van het alleen-zijn te beheersen. Alleen-zijn en eenzaamheid zijn overigens niet hetzelfde. Als jij eenzaam bent, zegt dat vooraleerst iets over jouw gemoedstoestand, pas in de tweede plaats over jouw feitelijke situatie. De mens leeft eigenlijk constant in relatie tot zijn omgeving, en de focus van zijn aandacht bepaalt hoe hij zijn dagelijkse bestaan ervaart.

Stop met piekeren, keer je aandacht om – Psychologen hebben ontdekt dat de mens het gelukkigst is als hij in een staat verkeert waarin hij opgaat in de activiteit waarmee hij bezig is. Psychologen noemen deze toestand ‘flow’. Flow ontstaat wanneer je een doel in het hier en nu voor ogen hebt dat om al jouw focus vraagt. Die focus geeft jou de mogelijkheid jezelf te vergeten, een te worden met wat je doet en elk gevoel van tijd te vergeten. Het gaat om een fysieke of intellectuele bezigheid, passend bij jouw skills, die het uiterste van je vraagt. Nét niet te moeilijk dus. Het heeft min of meer dezelfde uitwerking als cocaïne. In ons dagelijks leven staat deze flow vaak ver van ons af. Uit onderzoek blijkt dat mensen ongeveer de helft van de tijd bezig zijn met piekeren, dagdromen en tobben. Deze tranceachtige piekertoestand wordt door psychologen ook wel het terugvalnetwerk van het brein genoemd. Dit is voor de gemiddelde mens de standaardtoestand van zijn geest als hij niet specifiek ergens mee bezig is. Let er maar eens op. In ons hoofd zijn we onophoudelijk tegen onszelf aan het praten. Datzelfde onderzoek laat zien dat het precies die ongecontroleerde, innerlijke monoloog is die ontevreden, gestrest en ongelukkig maakt. Hoe meer de hersenen in het verleden aan het graven zijn of de toekomst proberen te beheersen, hoe meer de aandacht verschuift naar de zaken die níet goed gaan in ons leven. De hardnekkige piekeraar herkent het vast. Het goede nieuws: je kunt dit proces leren omkeren. Mensen die hun aandacht trainen, bijvoorbeeld met mindfulness-meditatie, worden daar daadwerkelijk gelukkiger en minder angstig door. Ze doorbreken de negatieve gedachtenspiraal die hun dagelijks leven beheerst. Het klinkt zweverig, maar leren leven in het nu werkt. Focussen maakt gelukkig.

Wees dankbaar voor wat er wel in je leven is – Nu we het toch over aandacht hebben: geluk is aandacht schenken aan de positieve dingen in je leven. Om vooruit te komen is ondankbaarheid en bezorgdheid een belangrijke (en soms nodige) katalysator, voor geluk in het hier en nu is het een obstakel. Mensen die ontevreden zijn, werken vaak hard om hun leven beter maken – want daar is dat gevoel voor gemaakt – maar het is goed te realiseren dat alles wat wij in de toekomst proberen te bereiken, zoals een mooi huis, relatie, diploma of strak lichaam, belooft dat we eindelijk kunnen genieten wanneer we dat eenmaal hebben. We zoeken dus eigenlijk naar voldoende redenen om nú te kunnen genieten. Hoe je de meetlat voor geluk legt is welbeschouwd subjectief, afhankelijk van hoe je je zegeningen telt en met wie je je vergelijkt. Ongelukkige mensen vinden zichzelf bijvoorbeeld onaantrekkelijk of onsuccesvol, gelukkige mensen vinden dat vaak ook, maar ze blijven wel oog houden voor waar ze wel goed in zijn en wat er wel fijn is in hun leven. Op precies die manier zijn dankbare mensen ook gelukkiger in de liefde. Gelukkige partners zien de leuke kanten van hun relatie en houden het daardoor langer vol.
In een onderzoek waarin werd gezocht naar klachten die het einde van een relatie voorspelden bleek het woordje ‘maar’ de hoogste ogen te gooien. Gelukkige partners nuanceerden hun klachten met een aspect waarover ze wel dankbaar waren: ‘Hij is heel lui, maar dat zorgt soms voor hilarische situaties.’ ‘Ze is af en toe wat egoïstisch, maar dat komt doordat ze vroeger nogal liefdeloos is opgevoed.’ ‘Hij praat niet makkelijk over zijn gevoel, maar hij laat zijn liefde op een andere manier zien.’
De ongelukkige partners nuanceerden hun klachten niet. Die zagen of benoemden alleen de schaduwkant. ‘Hij is lui.’ ‘Ze is negatief.’ Als je niet ziet wat er wel leuk is aan de ander, is het makkelijk om diegene van alles te verwijten. Zoals gezegd: ons brein ziet eerder wat er niet deugt dan wat er klopt. Van die ongelijkheid moeten we af zien te komen, als we tenminste gelukkiger willen worden. Je zou bijvoorbeeld dagelijks drie keer twintig seconden kunnen stilstaan bij een aspect uit je huidige leven waarvoor je dankbaar bent. De mensen die dat omwille van de wetenschap probeerden blekensignificant gelukkiger dan de mensen die dat niet deden. In alle aspecten van hun leven.

Investeer in vriendschappen of een gemeenschap – ‘Mensen zijn eerder een groepsdier dan een partnerdier’, schreef sociaal-psycholoog Beatrijs Ritsema. Ze heeft gelijk. Vaak missen mensen vaak niet per se de liefdesrelatie, maar de verbondenheid met een hechte gemeenschap. Staar je niet blind op een relatie, investeer in bevredigende en duurzame vriendschappen. De moderne mens verwacht van een partner wat hij vroeger van een heel dorp zou verwachten: saamhorigheid, een veilige toekomst, troost, mysterie, spiritualiteit, vriendschap, wijsheid, ziekenzorg, inspiratie en goede seks. Mensen zijn gemaakt om hun lot met anderen te verbinden: zelfs baby’s beginnen na ongeveer een jaar spontaan sociaal gedrag te vertonen door hun speeltjes en afgekloven tarwekoekjes met anderen te delen. Als we de harmonie in onze belangrijkste relaties schaden, dan betalen we daarvoor een hoge prijs. Conflict en strijd blijken een van de weinige situaties die nooit wennen, en ze maken mensen structureel ongelukkiger en gestrester. Ook zijn er tal van studies die laten zien hoe vrijwilligerswerk, vrijgevigheid en altruïstisch gedrag bijdragen aan geluk, zelfvertrouwen en geestelijke gezondheid. Dat onderzoek laat ook zien dat mensen die geven gelukkiger zijn dan de mensen die nemen. Vooral jonge mensen, gestimuleerd door de illusie van maakbaarheid zien zichzelf en hun persoonlijke succes, als belangrijkste maatstaf in het universum. Dat is uiteindelijk teleurstellend, want bijna niemand in dit hele universum, inclusief je vrienden en kennissen, is uiteindelijk in jouw grootsheid geïnteresseerd. Ze hebben er meer aan dat je aardig bent en aandacht aan ze schenkt. Je hebt meer aan intimiteit en gelijkwaardigheid dan bewondering en succes.

Stop met positief denken, doe aan positieve actie – Onderzoek laat zien dat positief denken helemaal niet zo positief uitpakt. Wil je meer succes in je veranderpogingen en gelukkiger zijn? Anders doen lijdt bijna automatisch tot anders voelen en denken. Daadkracht heeft twee grote voordelen boven nadenken. 1. Je gevoel verandert er eerder door. 2. Daadkracht vergroot automatisch kansen en mogelijkheden. Ongelukkige mensen gaan ervan uit dat gelukkige, succesvolle mensen intelligenter, knapper, rijker of charmanter zijn dan zijzelf. Goed nieuws: dat klopt niet. Geluksvogels zijn alleen iets actiever. Die mazzelaars zijn geen zondagskinderen met een beter karma dan jij en ik, ze zijn vaak op het juiste moment op de juiste plek, omdat ze op meer plekken komen. Het is een kwestie van statistiek. In deel 3 ga ik daar dieper op in.

Terug naar de teleurgestelde vriend. Hoe verzuurd hij ook was, in de praktijk was hij best gelukkig wanneer de drang naar een vrouw – om welke reden ook –verdwenen was. Als hij las, sportte of voor vrienden kookte bijvoorbeeld. Dit is een belangrijk onderscheid: het was niet per se de seks of de intimiteit die noodzakelijk was om gelukkig te zijn. Het was de gejaagdheid zelf die hem belette om van zijn leven in het hier en nu te genieten en vrouwen op een normale manier te ontmoeten. Hij werd door zijn situatie uiteindelijk gedwongen zichzelf te vermaken en een alternatieve levensstijl te zoeken. In het geval van de vriend was het aanvankelijk niet een vrouw die zijn lijden verminderde, maar een hobby die hij serieus oppakte: zingen in een koor. Hij had een stem als een dijk en door het zingen was hij minder gepreoccupeerd met zijn ‘vriendinloze’ bestaan en een stuk gelukkiger. Een jaar later ontmoette hij zijn huidige vriendin, in het koor waar hij zong.

Als je als single een leuke partner krijgt of een seksueel avontuur beleeft dan kan dat opluchten en zelfvertrouwen geven. Als dat er nu even niet in zit, dan kun je helaas niets anders doen dan die status omarmen. Probeer het single-bestaan te zien als een noodzakelijke uitdaging waar je iets van kunt leren. Singles zullen hun gefrustreerde libido en momenten van eenzaamheid noodgedwongen moeten omarmen of omzetten in daden. Ze moeten erop uit om gezelligheid op te zoeken en zijn daarom vaak actiever, socialer, creatiever, beweeglijker, experimenteler en leergieriger. Inkakken is geen optie. Leuk of niet, de werkelijkheid is dat singles noodgedwongen aan zelfontwikkeling en karakterbuilding moeten doen. Volgens het CBS is het trouwens een prima tijd om single te zijn. Er zijn ongeveer drie miljoen singles in Nederland en daar komen naar verwachting de komende tien jaar nog een miljoen bij. Je bent dus niet alleen.

Meer lezen over geluk?

‘Het grootste verschil tussen mannen en vrouwen is dat mannen gekken zijn en vrouwen idioten.’ Rebecca West

‘De haan kraait, maar de hen legt het ei.’ Margaret Thatcher, politicus

In de loop der jaren ben ik vaak geïnterviewd over verschillen tussen mannen en vrouwen. Waarom ze zo anders omgaan met ruzie, geld, sport, humor, seks, competitie, angst, vreemdgaan… verzin het maar. Een onuitputtelijk onderwerp voor vrouwenbladen, en uiteindelijk bijna altijd een bron van ergernis voor mezelf. Hoe genuanceerd ik mezelf ook uitdrukte, als ik het artikel teruglas, kwam ik bijna altijd tevoorschijn als clichématige seksist. Dat zegt meer over (naar goedkope sensatie zoekende) journalisten dan over mij. Voor een interview in Linda magazine, waarbij ik om een of andere duistere reden als een maffiabaas in pak werd gefotografeerd, liet mij iets zeggen als: ‘Vrouwen zijn zeikmutsen.’ Dit uit de duim gezogen citaat stond nota bene als kop bij het artikel. Het was de eerste keer dat ik na een interview zowel haatmail als romantische koffieverzoeken kreeg. De enige vrouw met wie ik vervolgens koffie dronk, vond mij te ‘afwezig’ voor een vervolgdate. Ook was ik kleiner dan de foto suggereerde. Geeft niks, de desinteresse was wederzijds. Ik vond haar een zeikmuts en was volledig sufgepraat. Dat terzijde. Misschien kan ik – in mijn eigen boek – eindelijk verwoorden hoe ik nu echt over deze heikele kwestie denk: hoe verschillend zijn mannen en vrouwen nu echt? En komen vrouwen en mannen van verschillende planeten (zoals het zoetsappige excuus van een psycholoog John Gray ooit beweerde in zijn jaloersmakende bestseller Mannen komen Mars, Vrouwen van Venus)? En zo ja, zijn die verschillen aangeboren of aangeleerd?

Om antwoord op de vraag te geven ontkom ik er helaas niet aan om de evolutietheorie erbij te halen. Bijna alle biodiversiteit op deze planeet is het resultaat van seks. Heel veel seks. Grof gezegd: niet een God heeft de wereld zorgvuldig uitgedacht, wat je ziet is vrij toevallig bij elkaar geneukt. Door organismen die zich op mysterieuze manier tot elkaar aangetrokken voelen om genen uit te wisselen. Waarom zou zoiets nuttig zijn? Als je de genen van twee wezens mengt, behoud je hopelijk het beste van twee werelden en ontwikkel je nageslacht dat beter bestand is tegen de wreedheden van het leven, zoals parasieten, virussen, slangen, hongerwinters en overstromingen. De evolutietheorie stelt ook dat ons voornaamste levensdoel is ingebakken: genen doorgeven. Ons leven staat daarom – onbewust of bewust – in het teken van trefzekere seks. Dat wij dit tegenwoordig liefde noemen, maakt de natuur geen zier uit. Als iets de voortplanting (lees: seks) niet in de weg staat of het juist stimuleert, dan vindt Moeder Natuur het prima. Veel misverstanden en ergernissen tussen mannen en vrouwen zijn terug te voeren op het feit dat ze evolutionair gezien andere belangen hebben. Omdat seks voor de vrouw van oudsher nogal dramatische gevolgen kan hebben – negen maanden zwangerschap en een kleine huilebalk – zal ze van nature selectiever zijn, en op andere zaken in een potentiële partner letten dan een man. Een slimme vrouw kan haar pijlen beter richten op een stabiele, betrouwbare man die zijn schaapjes op het droge heeft en lief doet tegen haar Jack Russeltje. Zo’n man kan en wil waarschijnlijk beter voor een eventueel gezin zorgen. De man heeft iets andere belangen. Om te zorgen dat zijn genen overleven is het nuttig z’n zaad bij een vruchtbare (lees: jonge) vrouw te deponeren en – als hij ermee wegkomt – de truc bij meerdere vrouwen te herhalen. Deze karikaturale versimpeling van de evolutieleer zien we in de werkelijkheid terug wanneer een bloedmooie, jonge vrouw verkering heeft met een rijke, afgeleefde zakenman die vreemdgaat. Ondanks alle emancipatie van de afgelopen eeuw, zit er statistisch gezien nog steeds een kern van waarheid in deze karikaturale schets van de liefde. Onderzoek laat zien dat moderne vrouwen op datingsites meer dan mannen letten op (sociale) status, inkomen, opleiding en beroep van hun potentiële partners. Het is een eerste garantie dat een man zich kan focussen en binden op de lange termijn, en dat je wat aan hem hebt. Het verklaart ook waarom veel vrouwen (45 procent) precies dezelfde man aantrekkelijker vinden wanneer ze horen dat hij al bezet is. Ook dat is een garantie dat hij deugt: hij is immers al goedgekeurd door een andere vrouw. Mannen letten weer iets meer op schoonheid en tekenen van jeugdigheid bij hun partners. Daarbij hebben ze meer drang tot seks met verschillende partners en zijn ze minder veeleisend in hun seksuele encounters. Aan de andere kant is voor de gemiddelde vrouw een stuk makkelijker een seksueel avontuur te krijgen: in de praktijk gaan – hoe kan het anders – mannen en vrouwen dus ongeveer even vaak van bil, alleen hebben mannen de neiging het aantal veroveringen te overdrijven, terwijl vrouwen het downplayen. Ook gaan ze even vaak vreemd.

Postmoderne social justice warriors en feministen beweren dat verschillen tussen mannen en vrouwen door het Patriarchaat (de bezitters van een meestal spierwitte penis) zijn opgelegd en dat zelfs geslacht een sociaal construct is. Er is daarom in de LBTG-gemeenschap een strijd gaande om mensen zelf te laten bepalen tot welk geslacht ze willen behoren. Inmiddels zijn er zo’n 63 verschillende voornaamwoorden verzonnen. Tja, misschien ouderwets, maar het klinkt voor mij als het gewauwel van dit kaliber:

Postmodernist: ‘De werkelijkheid bestaat niet. Iedereen creëert zijn eigen werkelijkheid.’
Non-postmodernist: Geloof je dat echt?’
Postmodernist: ‘Jazeker, dat is mijn werkelijkheid.’
Non-postmodernist: ‘Dan heb je er vast geen bezwaar tegen dat ik je van de trap duw.’

Het is weinig meer dan een verwarrend woordspelletje. Laten we er niet te veel woorden aan vuil maken: biologisch gezien heb je mannen, vrouwen en hermafrodieten. Die laatsten worden ook wel interseksuelen genoemd en hebben zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtskenmerken, bijvoorbeeld teelballen én eierstokken. Ook zijn er mensen zijn die het idee hebben in het verkeerde lichaam zitten, en daarom van geslacht willen veranderen, maar zolang ze mannelijke geslachtskenmerken hebben zijn ze biologisch gezien nog steeds een man (die zich vrouw voelen). Net als de zwaartekracht is je geslacht een gegeven, en het hebben van het ene of het andere geslacht gaat gepaard met een ietwat verschillende programmering, zowel biologisch als opvoedkundig. Hoewel die programmering zowel genetisch en opvoedkundig valt te verklaren is het vooralsnog lastig duidelijke conclusies te trekken over de vraag in hoeverre de hersenen van mannen en vrouwen, en dus hun intellectuele capaciteiten, echt verschillen.

Sommige moderne feministen zijn bang dat de nadruk op de biologische verschillen maatschappelijke misstanden (ten nadele van vrouwen) in stand houden. Ze zien dat als hét excuus dat seksisten nodig hebben om die patriarchale status quo overeind te houden. Vrouwen horen thuis achter het aanrecht of in het verpleeghuis, mannen mogen het echte werk opknappen en moeten de wereld regeren. Ik denk dat het vooral nuttig is de verschillen wetenschappelijk te onderzoeken, want de waarheid is behalve gewoon waar, meestal ook bevrijdend. Nu kapen zowel feministen als seksisten de discussie met hun eigen vooroordelen en fabels. Alleen goede wetenschappelijke onderzoeken kunnen dit soort discussies slechten: daarna kunnen we onderzoeken wat de beste manier is om met de feiten om te gaan. En stel dat veel verschillen inderdaad ook deels genetisch te verklaren zijn: dat zegt nog steeds niet zoveel over het eerstvolgende mannetjes- of vrouwtjesindividu dat je straks in de supermarkt tegenkomt. Karakterverschillen binnen een willekeurige groep vrouwen zullen groter zijn dan de gemiddelde verschillen tussen een groepje mannen en vrouwen. Statistiek gaat vaak over kleine gemiddelde verschillen tussen groepen en zegt dus niets

Terug naar de wetenschap: mannen en vrouwen hebben – God zij geprezen – verschillende lichamen, maar hebben ze ook verschillende breinen? Dat er fysieke verschillen zijn is overduidelijk (kracht, lengte, vorm, stem, botstructuur) maar in hoeverre die M/V-verschillen ook gelden voor de menselijke psyche is nog altijd een serieus onderwerp van debat. Onderzoek naar mannen- en vrouwenhersenen laten weliswaar (kleine) verschillen in hersenstructuur en cognitieve vaardigheden zien, maar het is onduidelijk in hoeverre die verschillen aangeleerd of aangeboren zijn. Onze hersenen zijn namelijk plastischer dan voorheen werd aangenomen. Taxichauffeurs hebben hierom bijvoorbeeld een vergroot achterste deel van hun hippocampus (belangrijk voor geheugen en navigatie), wanneer dit vergeleken werd met niet-taxichauffeurs van dezelfde leeftijd, geslacht en educatie. Daarbij bleek ook dat hoe langer iemand taxi reed, hoe groter diens hippocampus. De menselijke geest is een selffulfilling prophecy-apparaat en mannetjesbaby’tjes worden vanaf de dag dat ze het levenslicht zien anders behandeld dan vrouwtjesbaby’s. Deze jarenlange conditionering laat zich – net zoals andere aspecten van de opvoeding – uiteraard ook in de volwassen hersenen gelden. Je wordt psychisch gezien ten dele wat je doet. De hersenen van een kind met een intellectuele opvoeding zullen daardoor verschillen van een kind dat vooral een sportieve, fysieke opvoeding krijgt. Maar die verschillen kunnen uiteraard hoogstens binnen een kleine marge variëren.

En er zijn genoeg aanwijzingen dat er al voor en net na de geboorte enige genetische verschillen tussen mannen en vrouwen zijn: meisjesbaby’s huilen eerder, zijn eerder bang in het donker, kijken langer naar gezichten, terwijl jongensbaby’s meer interesse in apparaten vertonen. Het is lastig deze verschillen alleen aan socialisering te wijten, want sommige van deze verschillen worden al een paar uur na de geboorte waargenomen. Andere bewijzen zijn dat er bepaalde lichamelijke en geestelijke aandoeningen genetisch meer gelinkt zijn aan de ene of de andere sekse. Vrouwen hebben meer last van bepaalde psychische klachten, zoals depressies, eetstoornissen, paniekaanvallen en fobieën en auto-immuunziekten, zoals MS, reuma en chronisch vermoeidheidssyndroom. Mannen hebben vaker last van beroerten en hartaanvallen en geestelijke klachten als Parkinson, autisme, ADHD, dyslexie en drugs en alcoholverslaving. Hoe kun je dat aanleren?

Omdat grote verschillen tussen mannen en vrouwen pas ontstaan rond de puberteit, kun je een deel van de verschillen veilig aan geslachtshormonen toeschrijven (zoals het ‘mannelijke’ hormoon testosteron en het vrouwelijke hormoon ‘oestrogeen’). In de puberteit maakt een mannenlichaam zo’n tien keer zoveel testosteron aan als een vrouwenlichaam, en vouwen maken meer oestrogeen aan. Deze hormonen – die heel sterk met andere hormonen interacteren – katalyseren behalve allerlei fysieke veranderingen, ook complexe veranderingen in verlangens, gevoelens en gedrag. Testosteron stimuleert het beloningsgebied in de hersenen en kan verklaren waarom mannen meer risico nemen en competitiever zijn dan vrouwen. En oestrogeen – vooral in combinatie met het knuffelhormoon oxytocine – heeft een groot effect op sociale relaties. Dit kan helpen verklaren waarom mannen iets taak- en resultaatgerichter zijn, en vrouwen iets empathischer en meer op relaties zijn gericht en iets beter kunnen multitasken. Misschien is dit ook een erfenis uit het jager-verzamelaarstijdperk waarin mannen soms dagenlang op jacht gingen, terwijl vrouwen ondertussen op het thuisfront moesten zorgen dat het er geolied aan toeging.

Kortom, er bestaan (zichtbare en onzichtbare) verschillen tussen mannen en vrouwen, maar die worden door culturele verwachtingspatronen en jarenlange conditionering mogelijk wel flink gestuurd. Duidelijk is ook dat mannen en vrouwen van oudsher iets andere belangen in de liefde hebben, maar door toenemende emancipatie en veranderde verwachtingen van mannen en vrouwen, lijkt het erop dat mannen en vrouwen steeds meer op elkaar zijn gaan lijken. Althans dat is de voorzichtige conclusie die sommige evolutiebiologen trekken. In vragenlijsten over bijvoorbeeld status, prestige en zorgzaamheid kun je nauwelijks bepalen of een man of een vrouw die heeft ingevuld, zo bleek uit onderzoek in zeventig landen. En uit enquêtes over liefde blijkt dat mannen en vrouwen helemaal niet zo verschillend in wat ze van elkaar willen. Als je tegenwoordig aan een willekeurige groep westerse mannen en vrouwen vraagt wat ze in een partner zoeken dan staan vertrouwen en begrip bij allebei op een grote nummer één, boven een mooi uiterlijk, veel geld, goede seks of een bijzondere status. Mensen zoeken uiteindelijk vooral herkenning en begrip in een ander, een maatje bij wie ze zich thuis voelen. Een partner die ze kunnen vertrouwen en die er door dik en dun zal zijn. Natuurlijk, zonder die wederzijdse klik of lichamelijke aantrekking zal er niet veel gebeuren, maar in de praktijk blijkt dat meer te maken te hebben met het creëren van een leuke band dan met een kille evolutionaire onderhandeling.

Tussentijdse conclusie: hoewel verschillen tussen mannen en vrouwen vaak interessant zijn en meer opvallen, zijn de overeenkomsten nog altijd talrijker. Vrouwen en mannen komen niet van verschillende planeten, John Gray is een zwamneus met een goed ontwikkeld commercieel instinct. Onderzoek laat ook zien: voor een duurzame band helpt het als je voldoende op elkaar lijkt. Zoek dus vooral een partner die van dezelfde planeet lijkt te komen en die makkelijk mengt met de rest van je leven. Mensen die op elkaar lijken, hebben over het algemeen minder communicatieproblemen, hoeven zich minder aan elkaar te passen en hebben meer voor elkaar over. Dat geeft bevredigender relaties. Kortom: er is hoop voor de mensenliefde.