‘De echte ontdekkingsreis bestaat niet uit het ontdekken van nieuwe landschappen, maar in het waarnemen met nieuwe ogen.’ Marcel Proust, schrijver
‘De meesten van ons ‘s nachts opgewonden raken door precies die dingen waar we overdag tegen demonstreren. De erotische geest is niet politiek correct.’ Esther Perel, relatietherapeut
Inmiddels de liefde van je leven gevonden? Iemand die nagenoeg perfect in jouw leven past? Van harte gefeliciteerd. Toch zul je merken hoe lastig het is tevreden te blijven. De grootste nachtmerrie van romantici is in een relatie belanden die je kunt reduceren tot samen eten en afwassen, De Wereld Draait Door kijken en eens in de maand een seksuele ontlading op zondagochtend. Dit is eigenlijk al heel wat, maar niet bepaald enerverend of begerenswaardig. Is deze implosie van romantiek en lust onvermijdelijk? De wereldbefaamde relatietherapeut Esther Perel maakte het haar wetenschappelijke missie om het geheim van een langdurig, erotisch samenzijn te ontrafelen. Het verontrustte haar dat stellen overal ter wereld verzuchtend concludeerden dat hun seksuele en romantische verlangens naar elkaar waren afgenomen. ‘Vooral wanneer er kinderen in het spel zijn.’ Met haar onderzoeken hoopte ze meer inzicht te krijgen in twee vragen: waarom precies is het zo lastig te blijven verlangen naar je partner? En wat maakt romantisch en seksueel verlangen duurzaam?
Wat het lastig maakt is dat een lange relatie vraagt om de succesvolle verzoening van twee fundamenteel verschillende menselijke drijfveren. De hang naar een veilige connectie en het verlangen naar groei, spanning en avontuur. Er bestaat wereldwijde consensus dat dit onmogelijk is en dat je het gewoon niet moet verwachten: ofwel je hebt de spanning van een affaire zonder de veiligheid en intimiteit van een lange relatie, ofwel je hebt een partner die je door en door vertrouwt, zonder de lust en spanning. Veel partners zitten klem tussen hechting aan het bekende en de zucht naar het onbekende. Liefde is kalm, harmonieus, duurzaam en veilig. Begeerte is onrustig, ambitieus, kortstondig en gevaarlijk. In een relatie willen we de geliefde liefst bezitten. We willen de ander door en door kennen, de gevoelsmatige afstand zo klein mogelijk houden en alle spanningen neutraliseren. We willen dat de partner ons thuis is. Om te hunkeren daarentegen – seksueel of romantisch – is juist afstand en onvoorspelbaarheid nodig: als we de uitkomst kunnen voorspellen interesseert ons de uitkomst niet. Hoe kun je nieuwsgierig en opgewonden raken zijn als het resultaat vaststaat. Dan houdt het op een avontuur te zijn. Om naar iets te kunnen verlangen, moeten we een (gevoelsmatige) afstand kunnen overbruggen. Perel wilde praktische antwoorden en vroeg koppels (uit meer dan twintig landen) wanneer ze zich het meest tot elkaar aangetrokken voelden? Drie antwoorden bleven terugkomen:
1.‘Ik voel me het meest aangetrokken als mijn partner weg is én als we weer bij elkaar komen.’ Logisch, een geografische scheiding tussen partners, geeft ze de kans elkaar te missen. Alleen daarom is het goed af en toe alleen op pad te gaan en met een andere energie en een nieuw verhaal terug te komen. Hierom werken latrelaties voor sommige stellen beter dan samenhokken. Ik ken genoeg romantisch gelinkte huisgenoten die experimenteren met vakantiehuisjes, caravans en aparte vakanties. Ik ken ook een reislustig stel waarvan elke partner jaarlijks een paar maanden hun eigen gang gaat. Meestal komen ze elkaar tegen het einde van hun reizen ergens op deze aardkloot tegen. Voor hun werkt het.
2. Het tweede antwoord vond Perel interessanter. ‘Ik ben het meest aangetrokken als mijn partner in zijn element is.’ Als die iets doet waarvoor hij/zij een passie heeft of leuk interacteert met anderen. Dit antwoord zegt iets zegt over de kwaliteit van de afstand die nodig is om verlangen op te wekken. Ga te dicht op iemand staan en je ziet en voelt niets, sta te ver uit elkaar, en hetzelfde gebeurt. Er is emotioneel gezien blijkbaar een ideale afstand dat verlangen kan aanwakkeren. Perel: ‘In die ruimte tussen jou en de ander ligt het erotische élan.’ Als je naar je partner kijkt vanaf een comfortabele afstand, waardoor je partner zowel vertrouwd als een beetje mysterieus wordt, creëert dat positieve spanning. Zo wordt een vriendin van mij telkens weer opnieuw een beetje verliefd op haar vriend, en een tikkeltje jaloers, wanneer ze hem op feestjes geanimeerd met andere vrouwen ziet praten. Ze zijn al vijftien jaar samen, maar dan ziet ze hem weer even zoals vroeger. Een andere vriend gaat om diezelfde reden regelmatig naar de muzikale optredens van zijn partner.
3. ‘Ik ben het meest aangetrokken als ik door mijn partner verrast wordt, als we samen een nieuwe situatie beleven.’ Dit antwoord gaat over het samen ervaren van iets nieuws, zoals een reis, tangocursus of zelfs een relatietherapie, waardoor zowel jij als je partner een nieuw aspect van elkaar kunnen ontdekken en om elkaar kunnen lachen. Onbekende situaties, samen uit de comfortzone gaan, zorgt voor een bepaalde mate van onvoorspelbaarheid die de relatie een nieuwe impuls kan geven.
Om als stel succesvol tussen liefde en spanning te laveren zijn goede gewoontes, flexibiliteit en offers nodig. Hieronder wat adviezen die het vuur van een liefdesrelatie laten smeulen en af en toe hoog doen oplaaien.
Vier jullie individualiteit – Een belangrijke oorzaak dat partners het verlangen naar elkaar verstikken is dat zij elkaars onafhankelijkheid en individualiteit als bedreiging voor de relatie zien. Onafhankelijkheid is juist zuurstof voor de relatie. Of in de woorden van Perel: ‘Vuur heeft lucht nodig.’ Partners die uit onzekerheid proberen de vrijheid van hun partner in te perken, maken het elkaar en zichzelf lastig. Perel geeft een moeder-kind-analogie. Zelfs een kind dat zielsgelukkig en geborgen in de moederschoot ligt, krijgt vroeg of laat het verlangen om de wereld te ontdekken. Een kind dat er op uit trekt, kan grofweg twee verschillende boodschappen meekrijgen. De eerste moeder zegt: ‘Ga maar kind, de wereld is een magische plek. Er valt ontzettend veel te ontdekken. En als je terugkomt ben ik er voor je.’ Dit stimuleert het kind om zich, zonder onnodige angst, in de wereld te begeven. Het kind voelt zich dan zowel verbonden als afgescheiden. Hij durft alleen op pad te gaan, zonder zich eenzaam te voelen en kan zich laten leiden door zijn eigen fantasie en intuïtie, en daarvan leren, wetende dat er altijd iemand is als hij terugkomt. Een angstige moeder zal een heel andere boodschap meegeven: ‘Kind, ik maak me zorgen, want jij bent alles voor me. Wat is er nou zo interessant daarbuiten? Hebben wij samen niet alles wat we nodig hebben?’ In plaats van het kind te helpen tegenstrijdige verlangens naar avontuur en geborgenheid te omarmen, wordt het kind nu gedwongen een keuze te maken. Het kind zal een deel van zichzelf ontkennen om het andere niet te verliezen. Als het kind wat angstig is, zal het zijn vrijheid opgeven om te voorkomen dat het verbondenheid met moeders verliest. Een meer rebels kind zal zijn ontdekkingsdrang niet kunnen weerstaan, maar als het kind eenmaal op pad is, zal dit kind gevoelsmatig nooit helemaal weg zijn, omdat het bezig blijft is met de nadelige gevolgen van zijn trektocht. Zo’n kind komt in een tweestrijd en leert liefde gelijkschakelen met schuldgevoel, spijt en angst. De tweede categorie kinderen ontdekt niet hoe ze zelfstandig kunnen spelen en op hun eigen intuïtie kunnen vertrouwen. Ze leren niet dat het fijn is om hun moeder gelukkig te willen maken, ze leren vooral bang te zijn om hun moeder ongelukkig te maken. Uiteraard is dit inzicht te vertalen naar volwassen relaties. Elk stel staat af en toe voor deze keuze: wil je een relatie gebaseerd op liefde en vertrouwen of één gebaseerd op schudgevoel en controle? Als ik het zo formuleer, klinkt het als een strikvraag, maar elke relatie zit vol met dit soort keuzemomenten: laat ik haar met vriendinnen op vakantie gaan of steek ik daar een stokje voor? Steun ik hem in dit tijdelijke project of eis ik dat hij meer tijd aan mij besteedt? Het is goed om daar een evenwicht in te vinden. Het cliché is waar: je kunt pas van een ander houden als je daar allebei voldoende ruimte en vrijheid voor hebt. Elkaar loslaten – binnen een voor jullie acceptabele bandbreedte – is noodzakelijk voor de passie.
Projecteer eigen onzekerheden niet op een partner – ‘Hartstocht is soms de wanhoop over de afwezigheid daarvan.’ Ik vind dit citaat van Harry Mulisch een mooi voorbeeld van hoe je een negatief gevoel op een positieve manier framet. Neem jaloezie. Een beetje jaloezie is prachtig: het is een magnetische en erotiserende kracht die je alert houdt en maakt dat jullie bij elkaar willen blijven. Het zorgt voor een gevoel van exclusiviteit en versterkt erotische gevoelens. In relaties waarbij alle jaloezie ontbreekt, ontbreekt vaak ook seksuele aantrekkingskracht. Jaloezie kan de relatie alleen verzuren als de jaloerse partner probeert de partner te controleren. Zie jaloezie niet als iets waar je koste wat kost vanaf doet, zie het als brandstof om je relatie spannend en erotisch te houden. Als er objectief gezien geen reden is om jouw partner níet te vertrouwen, dan moet je je afvragen hoe serieus je jouw jaloezie moet nemen. Het is goed voor de intimiteit om het er af en toe eerlijk over te hebben, maar maak het het niet jouw partners taak om jou keer op keer gerust te stellen als jij weer eens onzeker bent. Dit geldt voor alle ongemakkelijke gevoelens waarvan jouw partner wél de trigger, maar níet de belangrijkste oorzaak is. Als jij je partner vooral gebruikt om gevoelens van eenzaamheid, zelftwijfel en angst te verhullen, dan is dat een signaal dat je niet alleen je partner daarmee moet lastigvallen, maar ook met jezelf aan de slag moet. Aan je eigen karakter werken, is soms het beste wat je voor jezelf én de relatie kunt doen.
Ga samen uit jullie comfortzone Gedrag beïnvloedt je gevoel meer dan erover nadenken. Ik heb hier een heel artikel aan geweid, dus ik hou het kort. Praten wordt in elk geval vaak overschat als methode om passie of intimiteit te vergroten. Je kunt soms beter af en toe een gek avontuur beleven. Partners die samen iets enerverends doormaken blijken achteraf meer verliefd dan stelletjes die relaxt uit eten gaan. Alles wat het lichaam opwindt, helpt blijkbaar ook passie stromen. Samen uit de comfortzone gaan is goed voor de relatie. De roes van het avontuur versmelt zich met de band die je voor elkaar voelt. Bovendien wordt die band intenser omdat je elkaar moet helpen en vertrouwen. Oude romantische rolpatronen worden zo opnieuw geactiveerd.
Doe je best aantrekkelijk voor elkaar te blijven – Sommige partners denken dat officiële verkering rechten met zich meebrengt. Zoals het recht om jezelf fysiek te verwaarlozen en toch seks te krijgen. ‘Iemand moet me helemaal nemen zoals ik bent.’ zegt een luie vriend altijd. ‘Ook als je jezelf een week niet gewassen hebt?’ antwoord ik dan. Mensen die altijd maar hun luie zelf zijn, zijn niet de mensen met wie je per se in een relatie wilt zitten. Ook werken aan een gezond en fit lichaam maakt je gelukkiger en levenslustiger. Het gaat er niet om een schoonheidsideaal na te streven dat niet bij jou (of je leeftijd) past, het gaat erom dat je lekker in je vel zit en dat je je eigen lichaam accepteert, want – niet onbelangrijk – dat stimuleert je libido.
Maak tijd voor seks en fysieke intimiteit – Hoe je het ook wendt of keert, seks is datgene wat liefdesrelaties van vriendschappen onderscheidt. Hoewel genoeg partners eraan wennen om ‘seksloos’ door het leven gaan, geeft regelmatige seks en lichamelijke intimiteit de relatie glans. De hormonen en hersenstoffen die vrijkomen voeden zowel lichaam als relatie. Een belangrijke reden dat stellen steeds minder seks hebben is de macht der gewoonte. Op het moment dat seksueel verlangen minder wordt, bijvoorbeeld omdat het nieuwe ervan is, schiet het er bij veel stellen vanaf dan bij in. Vooral werkstress is een killer. Dus, doen jullie het niet meer, want: druk, kinderen, voorspelbaarheid, enzovoorts? Geen goed excuus. Bouw gezamenlijke ontspanningsmomenten waarin seks en intimiteit kunnen ontstaan. Massage-avondjes, samen in bad, een dagje sauna. Prima om de kat op het spek te binden. Het helpt ook om jullie fantasie weer te gebruiken. Waarom wilde je eerder dagelijks met je partner naar bed en een half jaar later een stuk minder? Je partner is niet veranderd, alleen jouw beeld over hem of haar. Seks wordt minder speciaal wanneer je het gevoel hebt dat het altijd mag. Logisch dat dit zo werkt, maar het verraadt ook een gebrek aan creativiteit. Dieren hebben alleen seks op het moment dat de natuur het verlangen influistert. Het is een natuurlijk instinct waarbij de erotische verbeelding geen rol speelt. De mens is het enige dier dat gedurende het hele jaar seks kan hebben, puur door de kracht van verbeelding te gebruiken. ‘Zelfbevrediging’ zo meende schrijver Theo Kars, ‘is de triomf van de gedachte over de geest.’ De mens kan seks met zichzelf hebben terwijl hij fantaseert over een ander. Voorspel, anticipatie, masturbatie, wij kunnen met alle facetten van erotiek spelen, en die zowel voeden als smoren met onze verbeeldingskracht. Als je zulke fantasieën kracht wilt bijzetten, dan is het nog beter daar als je werkelijkheid een handje helpt. Een rollenspel is misschien te veel van het goede, maar waarom niet wat experimenteren met seks. Probeer elkaar op nieuwe manieren te veroveren en laat je niet te veel weerhouden door gêne. Nog een voordeel: blijken mannen ná de seks beter in staat conflicten uit de praten.
Hou romantische relatierituelen in ere – Mensen houden van rituelen en symbolen. Die geven ons het gevoel dat we deel zijn van een groter geheel, zoals een land, vereniging of liefdesrelatie en verlenen betekenis aan de grilligheid van ons leven. Het leven zelf geeft geen betekenis aan jouw doen en laten, dat doen wij zelf met onze verhalen en rituelen. De natuur viert jouw verjaardag niet, de mensen die van je houden doen dat. Om je eraan te herinneren hoe bijzonder het is dat je er weer een jaartje bij hebt. Ook afstuderen, een voltooid werkproject of relatiebreuk zouden betekenisloos zijn als wij hier niet zelf bewust bij stilstaan. Voor het oplaaien van passie en romantiek zijn symbolische daden essentieel: alles wat jullie in het heden aan een gezamenlijk verleden bindt, versterkt het wij-gevoel. De liefde mag af en toe extra gevierd worden. Rituelen scheppen bovendien ook een mooie gelegenheid om elkaar even opnieuw het hof te maken. Koester daarom speciale dagen, tradities en routines die voor jullie relatie belangrijk zijn. De dag dat jullie samenkwamen, jullie trouwdag. Ook kleine terugkerende routines zijn belangrijk: het gesprek aan de keukentafel bij het ontbijt, koosnaampjes, een krimi kijken op zondag. Zoals Louis Couperus ooit schreef: ‘Alles wat goed is, is gewoonte.’ Rituelen zijn ook een krachtig therapeutisch hulpmiddel om drama’s en zware verliezen te verwerken. Het symbolisch inluiden van een nieuwe periode of levensfase helpt niet alleen te beseffen dat er een overgang heeft plaatsgevonden, maar het helpt je daar ook op voor te bereiden. Het verwerken van een relatiedrama, zoals vreemdgaan, heeft baat bij een symbolisch nieuw begin. Zo’n ritueel geeft het slachtoffer rechtmatige erkenning van het leed dat hem/haar is aangedaan, helpt de emotionele last verlagen en geeft de relatie een frisse start.
Gun elkaar privacy – ‘Wij hebben nul geheimen voor elkaar. We gebruiken hetzelfde emailadres en hebben een gezamenlijke bankrekening.’ Sommige partners claimen vol trots dat ze hun geliefde door en door kennen. Wat een enge illusie. Je partner is een levend (en veranderend) mens, geen voorgeprogrammeerde robot die je volledig kunt doorgronden. Je kunt niet alles met elkaar delen en je hebt ook geen recht op volledige controle over je partners digitale leven. En wat betreft de intieme privésfeer: ga er maar vanuit dat je partner, net als jij, wel eens een seksuele of romantische gedachte over een ander heeft of zaken met intimi bespreekt die jij liever niet hoort. Je hoeft ook niet alles te weten zolang het de relatie niet direct in gevaar brengt. Stellen die elkaar hun privacy gunnen, hebben volgens Perel een duurzamer en erotischer liefdesleven. Als je kunt accepteren dat je partner een eigen fantasieleven heeft, dan kan het zelfs meehelpen aan de erotische spanning tussen jullie. Het wordt alleen een dealbreaker als je partner zich stiekem suf masturbeert achter zijn laptop en jou daardoor niet meer kan bevredigen. In alle andere gevallen: gun je partner een eigen binnenwereld en laat hem/haar zelf bepalen waarvan hij/zij jou deelgenoot maakt. Eigenlijk heb je hierin sowieso geen keus. Je kunt hoogstens een relaxtere, meer vertrouwde sfeer creëren waarin je elkaar niet veroordeelt op het moment dat de ander zijn/haar intiemere gedachten en gevoelens deelt.
Koester gezond egoïsme –Woorden die beginnen met ‘ego’ worden afgedaan als negatief. Bestaat er, behalve de narcist, iemand die graag ‘egoïst’, ‘egocentrisch’ of simpelweg ‘ego’ wordt genoemd? Door die kwaaie bijklank zou je haast vergeten dat egoïsme in een relatie niet alleen gewenst, maar ook broodnodig is. Nergens wordt dat zo duidelijk als in bed. Zonder het vermogen je volledig op jezelf te concentreren en de ander te vergeten, is het lastig tot een orgasme te komen. Genieten is nou eenmaal een egocentrische bezigheid, zelfs als je het samen doet. Dat is de paradox van goede seks: door zonder schroom te nemen, wordt het een stuk makkelijker om daarna zonder voorbehoud te geven. Je kunt niet opgewonden raken, laat staan een orgasme krijgen, als je teveel tijd in het lichaam en hoofd van de ander probeert te blijven. Je moet je op je eigen genot kunnen focussen. Je mag een partner best objectiveren als dat jou geil maakt. Een gezonde dosis egoïsme, helpt een gezond evenwicht te bewaren. Relaties waarin beide partners ook hun eigen dingen kunnen blijven doen, houden langer stand. Zo’n relatie vraagt minder offers. Zoek samen de grenzen op van wat jullie hierin acceptabel vinden en wees niet bang het daar eerlijk over te hebben. Als jullie allebei maar het gevoel houden dat het grote plaatje in balans is. Individuele dagen, aparte vakanties, seks buiten de relatie: alles is te bespreken. Dit evenwicht hoeft niet half-half te zijn. Sommige mensen vinden geven nou eenmaal leuker dan nemen. En gezegend zijn zij, want deze mensen blijken vaak iets gelukkiger te zijn.
Een gezonde dosis egoïsme maakt trouwens ook dat je eerder in een voor jou gezonde relatie belandt. Als conflictvermijder die veel ruimte en onafhankelijkheid nodig heeft, heb ik een paar klem gezeten in relaties waarin ik mij een totale egoïst voelde. Dat werd mij ook vaak verweten. Hoeveel ik ook van haar hield, het lukte me niet leuk mee te doen, Shoppen, weekendjes welness, samen op de bank. Deze relaties eindigden soms in een spervuur van verwijten totdat een van ons de stekker eruit trok. Pas toen ik die behoeften minder krampachtig verstopte – iets wat ik voorheen te egoïstisch zou vinden – werd het eerder duidelijk of een relatie kan werken. In de praktijk is dat voor mij met een vrouw die voldoende op mij lijkt en mijn ‘egoïstische’ drang om af en toe op mezelf te zijn gewoon begrijpt. Als partners zich continu inhouden om elkaar niet te kwetsen, zit er iets niet goed. Je-egoïstische-zelf kunnen zijn, is een goede graadmeter om te bepalen of je in de juiste relatie zit. En wanneer dat zo is voelen egoïstische trekjes misschien niet als egoïsme, maar als gelijkwaardigheid. En met de juiste partner word je misschien zelfs een gever.
Communiceer over wat jullie bezighoudt – Conflicten en lastige gesprekken zijn nodig om uit te praten wat je stoort aan elkaar. Ga je die uit de weg, dan ondermijn je niet alleen het vertrouwen en de intimiteit, maar ook het verlangen om moeite voor elkaar te doen. Niets doodt romantiek meer dan vanzelfsprekendheid. Het delen en samen onderzoeken wat jullie bezighoudt, benadrukt het feit dat jullie behalve een stelletje ook individuen zijn. Individuen met eigen innerlijke werelden, eigen ontwikkeling en eigen verlangens. Het besef dat je partner niet vanzelfsprekend is, en dat je die kunt verliezen is behalve realistisch, ook een prima drijfveer om je best voor elkaar te doen. Stellen die uit angst de ander te kwetsen heel voorzichtig met elkaar omgaan en weinig delen, hebben weinig last van conflicten, maar verliezen zowel hun band met elkaar als de motivatie om die band te koesteren en goed te houden.
Onze opa’s en oma’s twijfelden lang niet zoveel over de gemaakte partnerkeuze als wij. Scheiden was zelden een optie en het aanbod van potentiële partners hield ook niet over, maar vandaag zit dat allemaal anders. Tegenwoordig zijn we veel vrijer en streven we onophoudelijk naar ultiem geluk op elk vlak in het leven: of dat nu gaat om het bereiken van een glansrijke carrière of dat mooie appartement in de stad. Geen wonder dat we in de war zijn als het aankomt op de liefde. Hoe weet je of je de juiste keuze gemaakt hebt? Is het voor altijd? En is het echt het beste van het beste? Marcelino Lopez is psycholoog en zit met regelmaat front row bij liefdesproblemen. Zowel in zijn praktijk als op de bank bij zijn vrienden en vriendinnen. In Liefdesgedoe combineert Marcelino Lopez wetenschap, geschiedenis en moderne realiteit zodat we niet alleen om onszelf kunnen lachen maar, eenmaal ontnuchterd, onszelf vol overgave in de (nieuwe) liefde kunnen storten, zónder gedoe.
Stel je voor: er is een vrijgezellenfeestje aan de gang met tien leuke, knappe vrouwen en precies evenveel leuke, knappe mannen. Al deze droommensen hebben het uiterlijk van een fotomodel, de gezondheid van een triatlon-atleet, en zijn bovendien grappig, intelligent, oprecht en charmant. Alle aanwezigen willen een serieuze relatie. Wat kan er misgaan? 
