De kunst van het alleen-zijn
‘Al onze ellende komt eruit voort dat wij niet eenzaam kunnen zijn.’ Jean de la Bruyère, schrijver
Mensen die langere tijd onvrijwillig single zijn, krijgen goedbedoelde, maar tenenkrommende clichés te horen als: ‘Hou eerst van jezelf, dan komt de liefde vanzelf.’ Of: ‘Hoe harder je zoekt, hoe minder het lukt.’ Hoe hemeltergend deze uitspraken ook zijn, er zit wel een kern van waarheid in. Hoe jij als single in het leven staat, heeft in ieder geval voorspellende waarde voor je toekomstige liefdesleven en hoe je omgaat met het aanhoren van bovenstaande clichés. Een paar jaar geleden was een goede vriend van mij extreem gefrustreerd door een langdurig gebrek aan vrouwelijke aandacht. Hij was volkomen verzuurd. Het ‘vrouwenprobleem’ beheerste zijn leven; hij was alleen nog maar bezig om vrouwen te ontmoeten. Helaas leidden zijn dates nooit tot een relatie of seks, wel tot meer cynisme over vrouwen. ‘Die wijven willen alleen maar eikels. Liefst eikels van twee meter met een bos krullen en een leasebak,’ aldus de kleine kale bakfietsbezitter die zijn mislukkingen in de liefde probeerde te verklaren. Hij werd steeds afhankelijker van het oordeel van vrouwen die hem helemaal niet kenden. Hij was op een gegeven zo ongelukkig, dat hij zich een tijdlang als een halve kluizenaar terugtrok.
Ben jij onvrijwillig vrijgezel en daar ongelukkig over? Ik ben in een liefdevolle bui. Laat mij je er in dit hoofdstuk aan herinneren waarom je ook blij mag zijn met je alleenstaande status. Niet in een relatie zitten betekent allereerst dat je ook niet in een slechte relatie zit. Denk daar niet te licht over. Behoorlijk wat mensen zitten in onbevredigende, nare, of zelfs destructieve relaties. Jij niet. Ook ben je waarschijnlijk niet uitgehuwelijkt. Gefeliciteerd. Mensen met een ideaal liefdesleven zijn in een jaloezie-opwekkende minderheid, jij hebt nog kans daartoe te gaan behoren. Ik hoor het je denken: ‘Slap gelul van een psycholoog die z’n geld verdient met het verkopen van hoop.’ Dat is gedeeltelijkwaar, maar toch is de kans groot dat jij jouw huidige situatie – of je nou alleenstaand bent of niet – te zwartgallig inschat. Het is de mens eigen om zich te focussen op wat hij níet heeft en te negeren wat hij wél heeft. Zo is ons brein bedraad, en ik wil kort bij deze aangeboren onbalans stilstaan.
Misschien herken jij het: een waterval aan complimenten voelt eventjes als een warme deken, maar één kritische noot – zelfs als die onterecht is – kan voelen als een mokerslag waarvan je de rest van de week moet bijkomen. Hoe dat kan? Informatie die jouw zelf- en wereldbeeld niet bedreigt, zoals een compliment, zal niet veel indruk maken op jouw brein omdat je daar verder geen actie op hoeft te ondernemen. Dit wordt de negativiteitsbias genoemd. Ons brein is geëvolueerd om gevoelig te zijn voor informatie die jouw welzijn (en daar hoort ook jouw zelfbeeld bij) bedreigt. Het is de manier van je brein om jou een schop onder je kont te geven.
Het recept voor single geluk
Wij zitten vast in wat psychologen de hedonistische tredmolen noemen. Hoe hard we ook werken, wat we ook verzamelen, hoe aantrekkelijk de persoon ook is met wie we verkering krijgen, echt veel gelukkiger of ongelukkiger worden we er blijkbaar niet van. Afhankelijk van hoe je in het leven staat kan dit inzicht je bevrijden of pijnigen. Ik vind het een bevrijdend inzicht. Met deze inzichten in je achterhoofd kun je focussen op de belangrijke dingen des levens en de juiste prioriteiten stellen. Wat mij betreft zijn dit de belangrijkste:
Leer alleen zijn – Feit: jij bent een leven lang op jezelf aangewezen. Hoeveel vrienden je ook hebt, hoe goed je relatie ook is, jij ervaart jouw leven noodgedwongen vanuit jouw eigen beperkte perspectief. Alleen-zijn is het meest basale feit van je bestaan, iets waar je nooit van weg kunt rennen. Je kunt onderweg naar de Ikea een hartaanval krijgen, en sterven zonder afscheid van je geliefden te kunnen nemen. Sorry dat ik het zo bruut stel, maar dat zijn nou eenmaal de regels van ons universum. Kras, maar hoe eerder je ze accepteert, hoe makkelijker het is iets gelukkiger te zijn.
Simpelweg tevreden leren zijn met je eigen aanwezigheid is een goede start. Tegenwoordig kunnen we middels onze smartphone continu aan onszelf ontsnappen. We hoeven ons geen moment te vervelen, we hoeven nooit alleen te zijn, we kunnen altijd iemand appen of bellen. Het wordt langzaam een superkracht om de kunst van het alleen-zijn te beheersen. Alleen-zijn en eenzaamheid zijn overigens niet hetzelfde. Als jij eenzaam bent, zegt dat vooraleerst iets over jouw gemoedstoestand, pas in de tweede plaats over jouw feitelijke situatie. De mens leeft eigenlijk constant in relatie tot zijn omgeving, en de focus van zijn aandacht bepaalt hoe hij zijn dagelijkse bestaan ervaart.
Stop met piekeren, keer je aandacht om – Psychologen hebben ontdekt dat de mens het gelukkigst is als hij in een staat verkeert waarin hij opgaat in de activiteit waarmee hij bezig is. Psychologen noemen deze toestand ‘flow’. Flow ontstaat wanneer je een doel in het hier en nu voor ogen hebt dat om al jouw focus vraagt. Die focus geeft jou de mogelijkheid jezelf te vergeten, een te worden met wat je doet en elk gevoel van tijd te vergeten. Het gaat om een fysieke of intellectuele bezigheid, passend bij jouw skills, die het uiterste van je vraagt. Nét niet te moeilijk dus. Het heeft min of meer dezelfde uitwerking als cocaïne. In ons dagelijks leven staat deze flow vaak ver van ons af. Uit onderzoek blijkt dat mensen ongeveer de helft van de tijd bezig zijn met piekeren, dagdromen en tobben. Deze tranceachtige piekertoestand wordt door psychologen ook wel het terugvalnetwerk van het brein genoemd. Dit is voor de gemiddelde mens de standaardtoestand van zijn geest als hij niet specifiek ergens mee bezig is. Let er maar eens op. In ons hoofd zijn we onophoudelijk tegen onszelf aan het praten. Datzelfde onderzoek laat zien dat het precies die ongecontroleerde, innerlijke monoloog is die ontevreden, gestrest en ongelukkig maakt. Hoe meer de hersenen in het verleden aan het graven zijn of de toekomst proberen te beheersen, hoe meer de aandacht verschuift naar de zaken die níet goed gaan in ons leven. De hardnekkige piekeraar herkent het vast. Het goede nieuws: je kunt dit proces leren omkeren. Mensen die hun aandacht trainen, bijvoorbeeld met mindfulness-meditatie, worden daar daadwerkelijk gelukkiger en minder angstig door. Ze doorbreken de negatieve gedachtenspiraal die hun dagelijks leven beheerst. Het klinkt zweverig, maar leren leven in het nu werkt. Focussen maakt gelukkig.
Wees dankbaar voor wat er wel in je leven is – Nu we het toch over aandacht hebben: geluk is aandacht schenken aan de positieve dingen in je leven. Om vooruit te komen is ondankbaarheid en bezorgdheid een belangrijke (en soms nodige) katalysator, voor geluk in het hier en nu is het een obstakel. Mensen die ontevreden zijn, werken vaak hard om hun leven beter maken – want daar is dat gevoel voor gemaakt – maar het is goed te realiseren dat alles wat wij in de toekomst proberen te bereiken, zoals een mooi huis, relatie, diploma of strak lichaam, belooft dat we eindelijk kunnen genieten wanneer we dat eenmaal hebben. We zoeken dus eigenlijk naar voldoende redenen om nú te kunnen genieten. Hoe je de meetlat voor geluk legt is welbeschouwd subjectief, afhankelijk van hoe je je zegeningen telt en met wie je je vergelijkt. Ongelukkige mensen vinden zichzelf bijvoorbeeld onaantrekkelijk of onsuccesvol, gelukkige mensen vinden dat vaak ook, maar ze blijven wel oog houden voor waar ze wel goed in zijn en wat er wel fijn is in hun leven. Op precies die manier zijn dankbare mensen ook gelukkiger in de liefde. Gelukkige partners zien de leuke kanten van hun relatie en houden het daardoor langer vol.
In een onderzoek waarin werd gezocht naar klachten die het einde van een relatie voorspelden bleek het woordje ‘maar’ de hoogste ogen te gooien. Gelukkige partners nuanceerden hun klachten met een aspect waarover ze wel dankbaar waren: ‘Hij is heel lui, maar dat zorgt soms voor hilarische situaties.’ ‘Ze is af en toe wat egoïstisch, maar dat komt doordat ze vroeger nogal liefdeloos is opgevoed.’ ‘Hij praat niet makkelijk over zijn gevoel, maar hij laat zijn liefde op een andere manier zien.’
De ongelukkige partners nuanceerden hun klachten niet. Die zagen of benoemden alleen de schaduwkant. ‘Hij is lui.’ ‘Ze is negatief.’ Als je niet ziet wat er wel leuk is aan de ander, is het makkelijk om diegene van alles te verwijten. Zoals gezegd: ons brein ziet eerder wat er niet deugt dan wat er klopt. Van die ongelijkheid moeten we af zien te komen, als we tenminste gelukkiger willen worden. Je zou bijvoorbeeld dagelijks drie keer twintig seconden kunnen stilstaan bij een aspect uit je huidige leven waarvoor je dankbaar bent. De mensen die dat omwille van de wetenschap probeerden blekensignificant gelukkiger dan de mensen die dat niet deden. In alle aspecten van hun leven.
Investeer in vriendschappen of een gemeenschap – ‘Mensen zijn eerder een groepsdier dan een partnerdier’, schreef sociaal-psycholoog Beatrijs Ritsema. Ze heeft gelijk. Vaak missen mensen vaak niet per se de liefdesrelatie, maar de verbondenheid met een hechte gemeenschap. Staar je niet blind op een relatie, investeer in bevredigende en duurzame vriendschappen. De moderne mens verwacht van een partner wat hij vroeger van een heel dorp zou verwachten: saamhorigheid, een veilige toekomst, troost, mysterie, spiritualiteit, vriendschap, wijsheid, ziekenzorg, inspiratie en goede seks. Mensen zijn gemaakt om hun lot met anderen te verbinden: zelfs baby’s beginnen na ongeveer een jaar spontaan sociaal gedrag te vertonen door hun speeltjes en afgekloven tarwekoekjes met anderen te delen. Als we de harmonie in onze belangrijkste relaties schaden, dan betalen we daarvoor een hoge prijs. Conflict en strijd blijken een van de weinige situaties die nooit wennen, en ze maken mensen structureel ongelukkiger en gestrester. Ook zijn er tal van studies die laten zien hoe vrijwilligerswerk, vrijgevigheid en altruïstisch gedrag bijdragen aan geluk, zelfvertrouwen en geestelijke gezondheid. Dat onderzoek laat ook zien dat mensen die geven gelukkiger zijn dan de mensen die nemen. Vooral jonge mensen, gestimuleerd door de illusie van maakbaarheid zien zichzelf en hun persoonlijke succes, als belangrijkste maatstaf in het universum. Dat is uiteindelijk teleurstellend, want bijna niemand in dit hele universum, inclusief je vrienden en kennissen, is uiteindelijk in jouw grootsheid geïnteresseerd. Ze hebben er meer aan dat je aardig bent en aandacht aan ze schenkt. Je hebt meer aan intimiteit en gelijkwaardigheid dan bewondering en succes.
Stop met positief denken, doe aan positieve actie – Onderzoek laat zien dat positief denken helemaal niet zo positief uitpakt. Wil je meer succes in je veranderpogingen en gelukkiger zijn? Anders doen lijdt bijna automatisch tot anders voelen en denken. Daadkracht heeft twee grote voordelen boven nadenken. 1. Je gevoel verandert er eerder door. 2. Daadkracht vergroot automatisch kansen en mogelijkheden. Ongelukkige mensen gaan ervan uit dat gelukkige, succesvolle mensen intelligenter, knapper, rijker of charmanter zijn dan zijzelf. Goed nieuws: dat klopt niet. Geluksvogels zijn alleen iets actiever. Die mazzelaars zijn geen zondagskinderen met een beter karma dan jij en ik, ze zijn vaak op het juiste moment op de juiste plek, omdat ze op meer plekken komen. Het is een kwestie van statistiek. In deel 3 ga ik daar dieper op in.
Terug naar de teleurgestelde vriend. Hoe verzuurd hij ook was, in de praktijk was hij best gelukkig wanneer de drang naar een vrouw – om welke reden ook –verdwenen was. Als hij las, sportte of voor vrienden kookte bijvoorbeeld. Dit is een belangrijk onderscheid: het was niet per se de seks of de intimiteit die noodzakelijk was om gelukkig te zijn. Het was de gejaagdheid zelf die hem belette om van zijn leven in het hier en nu te genieten en vrouwen op een normale manier te ontmoeten. Hij werd door zijn situatie uiteindelijk gedwongen zichzelf te vermaken en een alternatieve levensstijl te zoeken. In het geval van de vriend was het aanvankelijk niet een vrouw die zijn lijden verminderde, maar een hobby die hij serieus oppakte: zingen in een koor. Hij had een stem als een dijk en door het zingen was hij minder gepreoccupeerd met zijn ‘vriendinloze’ bestaan en een stuk gelukkiger. Een jaar later ontmoette hij zijn huidige vriendin, in het koor waar hij zong.
Als je als single een leuke partner krijgt of een seksueel avontuur beleeft dan kan dat opluchten en zelfvertrouwen geven. Als dat er nu even niet in zit, dan kun je helaas niets anders doen dan die status omarmen. Probeer het single-bestaan te zien als een noodzakelijke uitdaging waar je iets van kunt leren. Singles zullen hun gefrustreerde libido en momenten van eenzaamheid noodgedwongen moeten omarmen of omzetten in daden. Ze moeten erop uit om gezelligheid op te zoeken en zijn daarom vaak actiever, socialer, creatiever, beweeglijker, experimenteler en leergieriger. Inkakken is geen optie. Leuk of niet, de werkelijkheid is dat singles noodgedwongen aan zelfontwikkeling en karakterbuilding moeten doen. Volgens het CBS is het trouwens een prima tijd om single te zijn. Er zijn ongeveer drie miljoen singles in Nederland en daar komen naar verwachting de komende tien jaar nog een miljoen bij. Je bent dus niet alleen.
