Dossier: wie hou je nu eigenlijk voor de gek?
Op zoek naar blinde vlekken, illusies en denkfouten
Net als een pauwenveer of haaienvin is ons brein een geëvolueerd orgaan, en denken een biologisch verschijnsel. Het mensenbrein is misschien wel het meest ingenieuze ding wat de natuur heeft voortgebracht – het heeft iPhones, jetvliegtuigen en kwantummechanica uitgedacht- maar de hoofdmissie ervan is nog steeds verrassend eenvoudig: wees te allen tijde alert op onraad, vermijd het of maak het onschadelijk.
Het brein is vooral een wandelend alarmsysteem dat de overleving probeert te garanderen. Een rare vlek in je broek, melk die zuur ruikt, de huisdeur die open staat, een wilde blik in de ogen van een medepassagier. Het brein heeft het vaak meteen door als iets in het totaalplaatje niet klopt. Vooral in de wildernis kan deze alertheid het verschil tussen leven en dood betekenen. Onze hersenen zijn gemaakt voor het leven in de oertijd. Die was misschien wild en gevaarlijk, ze was ook erg eenvoudig. In die omgeving loonde snelle actie meer dan piekeren en nadenken. Twijfelaars en relaxte types werden eerder opgegeten door een sabeltandtijger of reuzenpython.
Ons brein is van nature wat conservatief en argwanend. De achterdochtige types overleefden vaker, en brachten meer kinderen voort. En daarmee komen we bij een tweede specialisatie van ons brein: voortplanting. Alle aangeleerde maniertjes ten spijt, we zijn geobsedeerd door seks en voortplanting. Sneller dan we kunnen denken zien we al of we iemand voortplantwaardig vinden. De universele obsessie met status, mooie huizen, geld, macht, roddelen of uiterlijk zijn daarvan een directe afgeleide. Religie, spiritualiteit, de moderne rechtstaat worden gebruikt om onze obsessies en angsten in toom te houden.
Oude hersenen in een nieuwe omgeving
In de afgelopen 10.000 jaar is onze omgeving (door akkerbouw, veeteelt, verstedelijking en wereldhandel) in evolutionaire termen drastisch en razendsnel veranderd. Onze hersenen zijn bijna een directe biologische kopie van die van onze verre voorouders, maar de omgeving waarin ze zich bevinden is totaal veranderd. De huidige jungle wordt niet geregeerd door het recht van de sterkste, maar door bureaucratie, abstracte ruilmiddelen, informatie en getallen. Ons brein raakt er makkelijk door van de wijs, en mediamensen, reclamemakers en politici maken daar gretig gebruik van. We herkennen een gevaarlijke blik of roekeloze automobilist, maar vinden het lastiger te zien hoe het gemak van een credit card, een ongezonde levensstijl, en nu voor de hand liggende beslissingen ons op lange termijn in problemen kunnen brengen.
Ons brein is niet gebouwd om slim over de toekomst of statistiek na te denken. Het is gericht op voorplanting, goede relaties, macht en overleving en niet per se op het begrijpen van de werkelijkheid. In onze moderne tijd is het nuttig en nodig de blinde vlekken van ons brein zichtbaar te maken. Het kans ons veel ellende, misverstanden, geld, tijd en moeite besparen.
Alle blinde vlekken op een rijtje
Blinde vlekken: drogredenen, misverstanden en denkfouten
Specifieke denkfouten en blinde vlekken
Vijf blinde vlekken die je leven kleuren
De psychologische blinde vlek
Pareidolie: betekenis zien in willekeur
Bijgeloof: kracht en zwakte tegelijk
Cognitieve dissonantie: de grote spanningsverlager
Selectiebias: alleen rijpe kersen plukken om je punt te maken
Het McGurk-effect: je hoort wat je ziet
Projectie: ik zie in jou wat ik zelf ben
Controversiële onderwerpen, misverstanden en grensgebieden
Hoe weet je of iets waar is?
Wanneer intuïtie niet genoeg is, kun je vertrouwen op…?
De waarheid in je hersenen is een flexibel ding
Is mijn waarheid meer ‘waar’ dan de jouwe?
Waarom we denken dat we willen veranderen, maar dat toch niet doen?
We zijn vandaag niet wie we morgen zijn
Mini-cursus: kritische leren denken in twaalf minuten
Hoe word je wijs? Wees eerlijk
Bespaar jezelf veel geld en moeite en leer in 5 minuten het geheim van elk zelfhulpboek
Wetenschap in gevecht met alternatieve geneeswijzen?
De aantrekkingskracht van sekten en spiritueel leiders
Wil het echte complot opstaan?
Astrologie: zo boven zo beneden?
