Interview: ergernissen van social media

Onlangs werd ik geïnterviewd door het blad Cosmopolitan over de ergernissen van sociale media. Hieronder vind je het transcript. (Waarschuwing: hoog open-deuren-gehalte.)

Waarom laat iedereen alleen de mooie dingen zien op Instagram? Waarom hebben we die behoefte te ‘pronken’ met ons leven, en niet de realiteit te laten zien?
‘Kort door de bocht: een hoge sociale status heeft evolutionair gezien nut voor mensen. Status en aanzien uitstralen, en verhogen, staat gelijk voor het vergroten van je invloed en mogelijkheden. Als ik populairder en bekender ben dan jij, en een groter en invloedrijker netwerk heb, dan geeft dat mij ten opzichte van jou meer mogelijkheden; meer kansen op een leuke partner, op werk enzovoorts.’

En hoe werkt dat op sociale media?
‘De meest directe manier om aanzien te vergroten is laten zien, of doen alsof je een interessant, rijk of sociaal leven hebt en laten zien dat je wijs, slim of gaaf bent door het delen van pakkende posts en slimme artikelen. Likes kun je zien als een meetbare rekeneenheid van sociale status. Hoe meer likes, hoe groter de egoboost. Maar er is een donkere kant: mensen realiseren zich niet dat ze daardoor steeds meer een slaaf worden van een geromantiseerd digitaal zelfbeeld. Het is altijd nuttig je af te vragen hoeveel het echt waard is, en hoeveel je echt aan die likes hebt.’

Waarom raken we zo opgefokt door al die mooie foto’s van anderen die we voorbij zien komen op Instagram? Is het jaloezie? Onzekerheid? Frustratie? Waarom scrollen we allemaal tandenknarsend door onze tijdlijn heen?
‘Dat tandenkansen komt waarschijnlijk door twee verschillende gevoelens. Er zit allereerst soms inderdaad een element van jaloezie in. Omdat je jezelf op FB noodgedwongen met posts van anderen vergelijkt, kan dat jaloers en onzeker maken. Als het jou je je partner niet lukt kinderen te krijgen, terwijl je vrienden elke beweging van hun baby op FB gooien dan wordt je daar telkens mee geconfronteerd. Als iemand stapelverliefd doet op FB, en jij bent al een half jaar zonder resultaat aan het daten, dan komt dat ook binnen. Die confrontaties heb je minder als je zou gaan tennissen. Nu doet het je elke keer beseffen dat zij iets hebben wat jij niet hebt.’

En de tweede reden van het tandenknarsen?
‘De tweede reden is dat sommige mensen op social media eigenlijk gewoon tandenknarsend irritant zijn. Ik zelf vind veel mensen op Facebook irritant zonder jaloers op ze te zijn. Hun posts zijn duidelijk vooral bedoeld om jou en andere kijkers jaloers te maken, en dat maakt dat de persoon, en diens post, gewoon minder sympathiek. Een leuke post verrijkt het leven van de ontvanger, met een leuke boodschap, inzicht of grap bijvoorbeeld. Maar veel posts zijn eigenlijk vooral bedoeld om te laten zien dat het de zender goed gaat.’

En hoezo kunnen we het niet goed relativeren – we wéten toch dat iedereen alleen de mooie dingen laat zien? Hoezo zien we het niet voor wat het is: het mooiste, gefotoshopte moment van iemands dag, en niet zo zeer de realiteit? Waarom is het zo lastig om het ‘leuk’ te vinden, en niet met je eigen leven te gaan vergelijken?
‘Het is vergelijkbaar met porno. Als je er niet direct mee geconfronteerd wordt, gebeurt er weinig, maar zelfs als je helemaal niet opgewonden bent en een paar minuten kijkt, begin je daar beneden toch iets te voelen.’

Kun je er echt depressief van worden?
‘Ik denk het niet. Het zal eerder de aanwezige symptomen van een depressie verergeren. Als jij lijdt aan een schamper zelfbeeld – bijvoorbeeld dat jij eenzamer en minder populair bent dan anderen – dan kan social media dat beeld bevestigen en versterken. Social media is een spiegelpaleis. Eenderde van alle mensen blijkt iets ongelukkiger te zijn, nadat ze hebben ingelogd op sociale media. Als je hier gevoelig voor bent is het goed een social media-dieet te volgen.’

Hoe blijven we terugkomen voor meer, terwijl we weten dat we er een slecht gevoel over onszelf aan overhouden en gefrustreerd verder de dag ingaan?
‘Social media zijn bij uitstek gemaakt om je eraan verslaafd te maken. Mensen zijn bang iets te missen. Zie ook dit artikel. ‘

Is iedereen er even gevoelig voor?
‘Nee, er zijn duidelijk individuele verschillen. Niet iedereen heeft de neiging zichzelf zo te vergelijken, of heeft daar evenveel last van. Vooral mensen die zich eenzaam of sociaal geïsoleerd voelen of een wankel zelfbeeld hebben er last van omdat ze die supergezellige, succesvolle posts minder goed kunnen relativeren.’

Dus het heeft ook met je zelfbeeld te maken?
Ja, als jouw zelfbeeld wankelt, en je jezelf daarom veel met anderen vergelijkt, dan heeft het scrollen op Facebook meer effect dan wanneer je dat minder hebt. Social media is bijna een sociaal vergelijkingsspel met meetbare rekeneenheden. ‘Ik zie dat mijn profielfoto de helft minder likes heeft dan die van mijn vriendin.’ En tegen hoe meer populaire vrienden jij jouw leven afzet, hoe meer je verliest.’

Kan het niet zijn dat zelfs de meest zelfverzekerde vrouw twijfels over zichzelf als ze dertig perfecte bikinifoto’s voorbij ziet komen?
‘Ja, lijkt me wel. En niemand is altijd even zeker van zichzelf. Zelfverzekerdheid is niet zoals een stuk beton. Zelfvertrouwen schommelt, zal per dag, per dagdeel, per levensfase, per situatie. Op het moment dat je een kwetsbare fase zit is het goed je daar bewust van te zijn. Maar gek genoeg zullen mensen juist dan meer aangetrokken zijn tot social media. Dat merk ik aan mezelf ook. Als ik goed in mijn vel zit, dan ben ik meestal gewoon bezig met leven. Offline. Op het moment dat ik slechter in mijn vel zit, leef ik ook meer internet. Het is een beetje het kip of ei-verhaal, want ik weet niet wat eerder komt.’

Is er een verschil tussen mannen en vrouwen?
‘Nee, niet echt Zowel mannen als vrouwen hebben er last van, alleen de inhoud van waar ze last van hebben verschilt. Het is afhankelijk van waar iemand mee bezig is en wat iemand belangrijk vindt. Als jij financieel succes, een mooi uiterlijk of avontuurlijk leven belangrijk vindt, dan ben je er ook gevoeliger als jouw Facebook-vrienden je op dat specifieke punt voorbij streven.’

Hoe leren we het beter relativeren? Er beter mee omgaan? Die gevoelens een plekje te geven? Het positief te zien? Hoe zorgen we ervoor dat het ons niet zo raakt, en we er niet zo ongelukkig en onzeker van worden zonder direct mensen te gaan ontvolgen of ons account te deleten.
Tja, kun je, als je bijvoorbeeld verslaafd bent aan porno en dat je leven ontregelt, toch porno blijven kijken en tegen jezelf zeggen ‘Ach het zijn maar pixels, het is niet echt’. ‘Ach die mensen spelen het maar, het is fake.’ Dat heeft heel weinig effect: je lichaam reageert op die prikkels alsof ze echt zijn. Hetzelfde met het zien van een enge of gewelddadige film: mensen zijn gemaakt om daar op te reageren. En website- en appmakers maken daar gebruik van. Wanneer social media een ongezonde verslaving wordt, waarbij je voelt dat het je weinig geeft en zelfs ongelukkiger maakt, wordt het tijd voor een dieet. Een social media-dieet waarbij je met jezelf afspreekt om je gebruik te beperken en meer in de realiteit te gaan leven is echt heel gezond. Net zoals sporten en gezond eten. Mensen zij gemaakt om fysiek contact te hebben, mensen aan te raken, direct op elkaar te reageren. Mensen die social media als instrument zien om met mensen af te spreken, blijken gelukkiger te zijn dan de mensen die Facebook als vervanging voor echt contact zien.’

Is dat de beste oplossing: account verwijderen, nooit meer kijken?
‘Dat is misschien wat overdreven. Social media heeft voordelen – zoals contact met buitenlandse vrienden en uitnodigingen voor evenementen – maar af en toe een week afkicken om er daarna wat gezonder mee om te gaan, is goed voor je mentale gezondheid.’

Waarom zijn we allemaal zo hypocriet: gefrustreerd raken door perfecte beelden van anderen, maar zelf ook alleen de mooiste plaatjes online zetten? Is het een spiraal waar we nooit meer uit gaan komen?
‘Omdat we weten dat het wel werkt, en het bovendien weinig extra moeite kost. Als ik kan kiezen tussen een suffe waarheidsgetrouwe foto van mezelf of de auteursfoto voor mijn volgende boek dan kies ik eerder voor het laatste.’

Is er een verschil tussen al die emoties die ik hieronder noem tussen het kijken naar beelden van bekende mensen die je niet daadwerkelijk kent, en foto’s van vriendinnen?
‘Jawel, hoe meer emotionele afstand je voelt tot mensen, hoe minder kracht die vergelijkingen hebben. Mensen zijn jaloerser op de nieuwe vriend of het succes van een directe vriendin dan die van Britney Spears. We letten vooral op onze directe naasten om te zien of wij het goed in het leven. Sterren staan over het algemeen te ver van ons af.’

Op dit moment zijn de ‘realistische’ accounts populair: Instagrammers die een tweede account bijhouden met ‘hoe het echt is’. Helpt dat?
‘Ik ken ze niet, maar ik kan het me wel voorstellen. Uiteindelijk kun je natuurlijk weer afvragen hoe écht die accounts weer zijn. Het laat wel zien dat mensen steeds meer door de neppigheid heenprikken, daar beu van worden en echtheid willen. Daar hebben we het nog niet over gehad, maar echtheid en kwetsbaarheid in contact zorgt ook voor een echte connectie met anderen. Verbondenheid met anderen, dat is waar mensen echt gelukkig van worden en níet het strategisch werken aan populariteit en verzamelen van likes. Het werken aan een gaaf imago en het verlangen naar een echte connectie waarbij je jezelf kunt zijn, bijten elkaar nou eenmaal.’