Het sluimerende gevaar van een verwijtende communicatiestijl

Relatiepsycholoog John Gottman kan in zijn ‘liefdeslaboratorium’ na vijf minuten observatie met een zekerheid van 91 procent zeggen of een stel bij elkaar blijft of niet. De man heeft geen glazen bol en bijhorende helderziende gaven, dus… hoe doet hij dit?

Hij laat ze een ‘oude’ discussie opnieuw voeren en afgaande op de manier waarop ze hun conflicten proberen op te lossen, weet hij al snel genoeg.

Als voorbeeld een conflict over de afwas. Stelletjes die het niet zullen redden, beginnen met een valse start. Een negatief of sarcastisch verwijt waarmee de ander direct in de hoek wordt gezet. Iets als: ‘De afwas? Jij doet het toch niet.’ Daarmee is de toon gezet. De ander heeft de keuze om zich te verdedigen of in het verdomhoekje te gaan staan. Welke strategie hij of zij ook kiest, de uitkomst is hoogstwaarschijnlijk (met 96 procent kans) negatief. Of er ontstaat een discussie die niemand wint of de ander voelt zich vernederd. Zelfs als de vaat daarna blinkend in de kast staat, belooft dit geen goeds voor de relatie.

Stelletjes die in de toekomst uit elkaar zullen gaan, communiceren volgens Gottman niet optimaal. Gottman, die ook de hartslag van deze mensen meet en alle negatieve woorden telt, kan na een paar minuten zeggen of deze mensen het zullen halen als ze zo doorgaan. En om te veranderen, zullen ze heel actief aan de gang moeten om de meest destructieve communicatiegewoonte van allemaal te ontmantelen: niet meer vragen wat je van je partner wilt, maar hem/haar verwijten dat hij/zij het niet goed doet.

Het gevolg van een verwijtende toon is tweevoudig (en nooit positief). Ofwel andere partner begint de partner terug te verwijten en rechtvaardigt zijn gedrag. ‘Ja, maar als ik het een keer doe is het toch nooit goed. Ik probeer het maar niet eens meer.’ Ofwel de partner gaat in het verdomhoekje staan en voelt zich vernederd. Misschien doet hij/zij alsnog de afwas, maar het zal de sfeer en de relatie op de lange duur niet ten goede komen.

Verwijten is meestal het begin van een vicieuze cirkel. Het gevolg: twee teleurgestelde partners die tevergeefs wachten tot hun partner de eerste stap zet om weer tot elkaar te komen.

Het resultaat van bovenstaande stroom aan verwijten wordt ook wel interpunctieproblematiek, machtsstrijd of het Spel zonder Einde genoemd. Die ontstaat als twee ontevreden partners het idee hebben dat zij pas iets positiefs voor hun partner hoeven doen als hun partner iets aardigs doet. In de praktijk betekent dat soms ‘lang en tevergeefs wachten’. Op een gegeven moment wordt het eigen gelijk belangrijker is dan de harmonie in de relatie.

Hoe ontstaat het Spel zonder Einde? Hoe langer je samen bent, hoe groter het risico is dat je uitsluitend nog oog hebt voor de minder leuke eigenschappen van de ander. Het goede is vanzelfsprekend en wordt niet meer gezien, het ‘slechte’ wordt steeds meer een doorn in het oog. Dat dit gebeurt is niet zo vreemd. Onze hersenen zijn namelijk geëvolueerd om obsessief bezig te zijn met alles met wat er niet klopt of verbetering nodig heeft in ons leven. Dat is een oeroud overlevingsmechanisme dat uiterst nuttig is voor de overleving, maar helaas niet bevorderlijk voor ons levensgeluk. Die verloren balans moeten wij dus zelf kunstmatig herstellen. En daar is – zo blijkt vaak in relatietherapie – vaak echt tijd en doorzettingsvermogen voor nodig.

Bepaalde trekjes van je partner kunnen op een gegeven moment voor allergische reacties zorgen. Continu stil vallen, niet luisteren, te laat komen, drinken, flauwe grappen op serieuze momenten, ongewassen oksels. Misschien heb je jarenlang gevochten om iets in jullie relatie te veranderen en was dat tevergeefs. Op een gegeven moment kun je alle hoop en motivatie verliezen en jezelf afvragen: waarom zou ik mijn best nog voor die idioot (M/V) doen?

Het is daarom niet vreemd dat sommige partners slechts nog in verwijten lijken te communiceren. ‘En ja hoor, je hebt weer een vlek in je trui.’ ‘Ach, wat maakt jou het uit hoe ik eruitzie, het is niet dat we een seksleven hebben of zo.’

Het vreemde is dat sommige partners aan deze vorm van communicatie wennen en dit soms jarenlang kunnen volhouden. Ze zijn niet gelukkig mét en niet gelukkig zónder elkaar. Deze mensen eindigen vaak bij een relatietherapeut. De situatie lijkt daar aanvankelijk meestal een stuk hopelozer dan het in werkelijkheid is.

Het grote probleem is vooral dat beide partners tegelijkertijd denken dat ‘het’ vooral of alleen aan de ander ligt. Pas als de ander verandert, zullen zij misschien ook overwegen om te veranderen. Als twee partners dit allebei denken, gedurende lange tijd, verandert er dus helemaal niets meer. Dan zijn ze vooral bezig hun liefde voor elkaar uit te putten. Het goede nieuws: op het moment dat een van beide partners zijn trots aan de kant schuift is weer van verbetering mogelijk.

Verwijten verlammen:
‘Was je weer op pad? Je doet veel leukere dingen met je vrienden dan met mij!’
‘Alsof jij de laatste tijd zo leuk bent om iets mee te doen.’

Het uiten van een wens of vraag zorgt voor betrokkenheid:
‘Vind je het leuk om vrijdag samen naar het strand te gaan? Ik heb die dag vrij.’
‘Ik zou met Marie sporten, maar dat kan eventueel ook op woensdag. Ik bel haar zo even.’

Uit vervolgonderzoek van verschillende psychologen blijkt dat partners die elkaar adempauzes gunnen, en niet bang zijn omwille van de harmonie hun gelijk op te geven, een betere kans hebben om bij elkaar te blijven dan stellen die de koude oorlog proberen vol te houden. Ook hebben eerstgenoemden minder last van gezondheidsproblemen. De spanning eist duidelijk haar tol.

Mannen blijven gemiddeld gezien iets langer met de stress in hun lichaam zitten dan vrouwen. Terwijl de vrouw al klaar is voor de verzoening, is de man dat dan nog niet.
Veel mannen die als verwijt krijgen dat het ze geen bal interesseert of dat ze koud, kil en afstandelijk zijn, laten van binnen een heel ander plaatje zien als je hun hartslag meet. Van buiten lijken ze onverschillig, van binnen ervaren ze stress. De ‘afgestompte houding’ of ‘muur’ die ze hebben opgebouwd, is een logische, fysieke reactie op de schijnbaar niet aflatende dreiging die ze voelen binnen de relatie. Bij stellen die hun problemen niet weten op te lossen en die geen veilige rustmomenten inbouwen, is de kille muur vaak het enige toevluchtsoord.

Daarom, hoe logisch het ook voelt om bij elke ‘misstap’ van je partner een kritische of cynische noot te kraken, probeer de communicatie constructief te houden. Het is veel belangrijker dan de meeste mensen zich realiseren. Klaagzangen en verwijten brengen elke relatie in gevaar. Het is besmettelijk: je partner doet waarschijnlijk hetzelfde. De eerste en meest belangrijke stap om relatieproblemen te lijf te gaan, is heel vaak: een rigoureus verwijtendieet.

Een kleine klaagzang op zijn tijd kan lucht geven, maar hou het beperkt. Het uiten van een echte vraag of wens maakt het voor de ander veel aantrekkelijker om positief te reageren. Wacht niet tot de ander eerst gaat, voordat jij besluit aardiger te communiceren: als jij verandert, verandert je partner (meestal) mee.