Klem in een moeilijke relatie: doorgaan of niet?

Als (relatie)therapeut heb ik twijfel en verwarring hoog zitten. Het is namelijk een voorstadium van verandering, groei en nieuwe inzichten. Er is echter één situatie waarin twijfel vooral verlammend werkt: als het te lang duurt en partners elkaar klemzetten. Dat is voor de liefde funest.

Helaas is relatietwijfel geen wiskundepuzzel die je met een formule kunt oplossen. De meeste mensen kunnen hun twijfels niet zomaar ontcijferen en heftige emoties zoals angst, hechting, schuldgevoel, spijt, in de unieke interactie met de geliefde, maken het nog lastiger. Twijfel van de één, maakt de ander al snel onzeker, opgefokt, verdrietig of verward. En dat geeft de twijfelaar nog meer reden om te haperen. Dit geeft een vicieuze cirkel die zich lastig laat doorbreken. Vaak blijven partners een tijdlang morrend bij elkaar tot er iets dramatisch gebeurt of een van beiden er echt niet meer tegen kan. Soms verzanden dit soort relaties in een vermoeiende knipperlicht-toestand waarbij elke ‘pauze’ tot nieuwe hoop en energie leidt om het weer te proberen. Meestal met precies hetzelfde resultaat tot gevolg.

Soms zien partners de twijfel van hun partner als kwaadwil, net zoals vreemdgaan of schelden. ‘Jij ben diegene die twijfelt aan onze relatie, dús jij bent oorzaak van mijn pijn.’ De achterliggende boodschap is: het is jouw schuld, alleen jij kan het oplossen. Deze verwijtende houding maakt helaas nóóit dat de twijfelaar minder zal twijfelen. Het is namelijk geen bewuste keuze om te twijfelen, en iemand kan er niet zoals vreemdgaan mee stoppen omdat het onhandig is.

Partners belanden vaak in eindeloze discussies, bedoeld om die twijfel te slechten. Twijfelaars zeggen misschien iets als: ’Ik ben gewoon niet zo intellectueel als jij en jij houdt van reizen en avontuur en ik ben meer een huismus.’ Dat klinkt soms redelijk, maar het gevolg is meestal dat er nutteloze welles-nietes-discussie volgt. ‘Ik ben helemaal niet zo intellectueel en ik vind het juist fijn dat je een huismus bent.’ Waarom is zo’n debat zinloos? Ons brein zoekt pas achteraf naar argumenten die bij ons gevoel passen en níet andersom. De twijfelaar zal bij elk argument van de partner geneigd zijn te zoeken naar een tegenargument dat zijn twijfel juist bevestigt. ‘Jij vindt dat we dezelfde humor hebben? Nou ik weet nog toen we …’ Daar komt bij dat de twijfelaar vaak niet durft te zeggen wat hem echt dwarszit uit angst de partner nog meer te kwetsen.

Kortom: argumenten verhullen vaak de echte gevoelsmatige bezwaren en issues die je niet zomaar kunt wegpraten.

Om erachter te komen waaruit de twijfel bestaat, en of het oplosbaar is, moeten beide partners soms tijdelijk ruimte en vrijheid creëren om het te onderzoeken. Dat voelt tegennatuurlijk: het ‘slachtoffer’ van de twijfel wil vaak niets liever dan de twijfelaar laten zien voor hoeveel pijn, verdriet en slaapproblemen deze zorgt. Die zal het gebrek aan controle willen compenseren door de twijfelaar in een hoek te drukken, eindeloze waarom-vragen te stellen of te willen overtuigen dat die twijfel ongegrond is. ‘Waarom wil je zoiets moois als wij hebben zomaar weggooien?’ Helaas zijn dit juist prima manieren om de twijfelende partner verder onder druk te zetten en verder weg te duwen. Iemand een schuldgevoel aanpraten, helpt de liefde nooit.

Ben jij het slachtoffer van de twijfel? Een stap terugdoen en je twijfelende partner (tijdelijk) de twijfel gunnen is het beste wat je kunt doen. Het is je goed recht om verduidelijking vragen, maar probeer je partner niet te overtuigen of in de verdomhoek te zetten. Een onderzoekende, niet-veroordelende houding, brengt je meer dan een defensieve houding waarmee je jouw partner continu met jouw boosheid en angsten confronteert. Sterker nog: vaak is het vrij kunnen uiten van de twijfel een goede manier om tot elkaar te komen en de relatie een nieuwe boost te geven. In ieder geval komen jullie er zo sneller achter waaruit de kern van de twijfel bestaat.

Waaruit bestaat de twijfel?
Vaak wordt relatieonvrede in krachtige, maar vage taal aangekondigd: ‘Ik mis het wij-gevoel’ of ‘De magie is gewoon weg.’ Laat deze stellige taal je niet afschrikken en vraag oprecht naar wat dat in de praktijk betekent. ‘Waaruit bestaat dat wij-gevoel voor jou dan concreet?’ Hoe ziet dat eruit? Wat maakt precies dat je het eerst wel had? Zou het nog terug kunnen komen?’ In relatietherapie blijkt het wij-gevoel soms al terug te kunnen komen wanneer de partner vaker sms’t, kookt en geïnteresseerde vragen stelt. Iets wat jij de ene partner als een ‘onnodige sms’ ziet, kan voor de ander betekenen dat jij hem of haar ‘serieus neemt’. Vaker vertellen wat jou écht bezighoudt of een leuk uitje regelen kan de magie op ‘magische’ wijze doen terugkeren. Soms is de betovering voorgoed weg, maar durft iemand dat nog niet aan zichzelf of de partner toe te geven.

In elk geval is het allerbelangrijkste – voordat jij boos wordt, jezelf gaat rechtvaardigen of in je schulp kruipt – erachter komen wat je partner concreet in de relatie mist. Niet als vaag verwijt (‘Ik wil gewoon serieus genomen worden’) maar als concreet en positief geformuleerde wens: ’Ik wil dat je me betrekt bij aankopen en belt als je te laat bent.’ Pas als je concreet weet wat iemand verwacht, kun je bepalen of het iets is wat je überhaupt kúnt en wílt veranderen. Dat is de hamvraag in elke liefdesrelatie: kúnnen en wíllen jullie elkaar tegemoetkomen in wederzijdse verwachtingen?

Volgens psycholoog Dan Wile valt ongeveer 70 procent van alle conflicten helaas in de categorie ‘permanent’. Na vier jaar vervolgonderzoek ruziën echtparen nog steeds over precies dezelfde dingen als in het begin.Aan sommige onvrede valt prima te werken, aan andere niet. Communicatieproblemen en kleine huishoudelijke geschillen zijn met voldoende goedwil eenvoudig op te lossen, maar verschillen in basisbehoeften en persoonlijkheden niet. Als je partner wil dat je zijn hobby of interesses deelt, dan kun je daar nog voor openstaan. Andersom ook. Doe een zeilcursus, pik een housefeestje mee, ga mee naar die parenclub als je het aandurft. Maar als jullie van elkaar verwachten dat de ander een fanatiek zeiler, extraverte feestganger of swinger wordt, dan hebben jullie een onoplosbaar probleem. Jullie kunt best wat meer moeite voor elkaar doen, maar een andere persoonlijkheid zullen jullie allebei niet krijgen. Wilde: ‘Bij het kiezen van een vaste partner kies je onvermijdelijk ook voor een specifieke reeks onoplosbare problemen waarmee je de volgende tien, twintig of vijftig jaar zult worstelen.’ Zijn conclusie na een reeks onderzoeken: ‘Het heeft geen zin om te wachten tot je partner verandert, want dat zal nooit gebeuren. In goede relaties worden permanente problemen dan ook niet opgelost, maar beide partners zoeken en vinden samen een manier om ermee om te gaan. Mensen die hun partners proberen te veranderen maken zichzelf en de ander daarmee gek.’

Het besef dat een partner niet zal veranderen is misschien pijnlijk, maar soms broodnodig. Intens van iemand houden betekent helaas niet dat je bij elkaar past. Soms zijn behoeften en persoonlijkheden gewoon te verschillend. Hoeveel je allebei ook je best doet, de relatie zal dan altijd onbevredigend blijven. Iemand die een gezin wil, heeft weinig te zoeken bij iemand die dat niet wil. Iemand die verlatingsangst heeft en veel bevestiging nodig heeft past niet bij iemand die bindingsangst heeft en nogal onafhankelijk en op zichzelf is. Iemand die heel koppig en dominant is, botert niet met iemand die dat ook is. Enzovoorts. Na een paar serieuze relatiepogingen, zouden deze mensen wijs genoeg moeten zijn om de stekker eruit te trekken. Twijfelaars belanden helaas vaak in een knipperlichtrelatie omdat ze halfslachtig doorgaan en daardoor het knagende gevoel houden dat er meer in hun relatie zit dan er uitkomt. Het is voor twijfelaars daarom zinnig om er tenminste één keer echt voor te gaan. Dat voorkomt spijt, schuldgevoel en nog meer twijfel.

Een andere valkuil daarbij is helaas wel dat lastige relaties soms extra verslavend zijn. Hoe meer bloed, zweet en tranen je aan elkaar kwijt bent – iets wat juist in lastige relaties gebeurt – hoe moeilijker het is om het verlies te nemen. Deze paradox wordt ook wel de Illusie van de investering genoemd. Je hoopt vergeefs dat alle moeite uiteindelijk toch wordt beloond, waardoor je er te lang mee doorgaat. Het is precies de reden waarom mensen een langdradige of vervelende film uitzitten, waarvan ze eigenlijk al na vijf minuten wisten dat het niks zou worden: ‘Ik had er verdomme 12 euro voor betaald en was op een gegeven moment al halverwege: ja dan wil ik het einde zien ook.’

Voordat twijfelaars besluiten de relatie echt te beëindigen is het goed te weten of ze niet onnodig verblind werden door onrealistische verwachtingen. We zijn allemaal opgegroeid met romantische sprookjes en irreële fantasieën over liefde. Lees voor de grap eens wat willekeurige profielteksten op een datingsite. De gemiddelde dater zoekt het onmogelijke. Mannen zoeken soms naar vrouwen die er standaard uitzien alsof ze van een fotohoot komen, hun absurdistische humor delen en graag met hen in de modder willen kamperen. Doe vrouwen bestaan alleen in hun hoofd. En die gespierde lange avonturier met een topbaan die voor zijn lol Tsjechov leest, het libido van een jonge stier heeft, heel graag een gezin wil en niet vreemdgaat bestaat niet. Of hij is bezet. Of hij gaat stiekem toch vreemd en zit aan de drugs. Deze droomplaatjes staan een normale relatie met iemand van vlees en bloed vaak in de weg. In een gewone relatie heb je al snel te maken met slechte muzieksmaak, oninteressante verhalen, ochtendhumeuren en andere onhebbelijkheden. Jarenlange hersenspoeling met sprookjes over liefde en seks hebben ons daar allergisch voor gemaakt. Veel mensen komen pas na hun dertigste tot de conclusie dat hun ideale partner of romantische archetype helemaal niet bestaat. En soms komen mensen er dan ook achter dat ze het zo slecht niet hadden met hun vorige partner. Ik ken mensen die zich nu een beroerte daten om een bijna identieke partner tegen te komen die ze ooit zelf hebben gedumpt. Het is lastig op waarde te schatten wat je hebt als je er middenin zit of een beperkt referentiekader hebt. Hierom zullen (vooral jonge) mensen af en toe prima relaties (moeten) verbreken om erachter te komen dat die breuk helemaal niet nodig was.

Hoe lang het ook duurt, de belangrijkste liefdesles is: de ideale partner bestaat niet, en het komt de liefde ten goede om dat te weten.

Dat neemt overigens niet weg dat er genoeg partners overblijven die je beter toch kunt vermijden. Partners die, nadat ze eerder beterschap beloofd hebben, nog steeds liegen, schelden, manipuleren, slaan en vreemdgaan bijvoorbeeld. Gok er voor het gemak en jouw levensgeluk maar op dat deze mensen nooit zullen veranderen. Al helemaal niet als jij hun wangedrag keer op keer toch toelaat. Misschien dat zo’n partner op het moment suprême oprecht spijt heeft, maar de kans dat hij/zij dat in de toekomst weer vergeet is groot als het al eerder is gebeurd.

Wil je weten of jouw partner in de toekomst echt zal veranderen? Een nuttig gezegde uit mijn leerboek over systeemtherapie luidt: ‘Eén keer is toeval, twee keer is verdacht, drie keer is een patroon.’ Wie geen ezel in de liefde wil zijn, moet af en genadeloos eerlijk naar zichzelf en z’n partner zijn. Maar vooral naar zichzelf.