Category: Breinwerk

Bestaat vrije wil?

Ja, we hebben geen keus. Dat is mijn paradoxale antwoord in het kort.

De vrije wil is een nuttige illusie die ons het gevoel geeft dat we controle hebben. Er zijn echter geen (objectieve en zelfs subjectieve) redenen aan te nemen dat we echt vrij zijn. Het lijkt alleen maar zo. En dan vooral op het eerste gezicht. Dat betekent niet dat je je gedrag, gevoelens en gedachten in positieve zin kunt beïnvloeden. Het betekent niet dat je niet kunt kiezen voor een glas water of een kopje koffie, maar net zoals je nu nog niet weet wat je over vijf minuten zult denken, zo weet je ook niet precies waarom je bij de volgende beslissing kiest wat je kiest. En niet kiezen is ook een keus. De uiteindelijke keus is het resultaat van allerlei onbewuste processen die zich op dat moment (binnen en buiten jouw brein) meespelen. Pas achteraf verklaar je waarom je nou juist die keuze hebt gemaakt, en niet een andere.

Iets soortgelijks denkt ook journalist Selma Schepel. Zij verwoordt het grappiger dan ik. Neuropsycholoog en filosoof Sam Harris laat vrije wil nog duidelijker zien voor wat het is. De Keizer heeft niet alleen geen kleren aan, hij blijkt helemaal niet te bestaan.

Niet overtuigd? Een meer uitgebreide lezing van Sam vind je hier.

eKudos Nu Jij

Only a big wave surfer knows the feeling, gelukkig maar

‘I actually knew that I wasn’t goin to make it… but I was like, whatever, I don’t care.’

Big wave surfers staan niet bepaald bekend om hun abstract denkvermogen of verbale kwaliteiten. Hoeft ook niet. Hoe minder je gehinderd wordt door onnodige gedachten, hoe groter je ballen groeien. En die heb je hard nodig als je echt grote golven surft. Elk spoortje twijfel maakt een val in het diepe waarschijnlijker en pijnlijker. Mensen die veel denken en analyseren, zijn vaak banger aangelegd.

Ik kijk graag de wipe-out-sectie op Surfline.com, een beetje onschuldig leedvermaak. Vaak als tegengif van een suffe dag werken achter de computer. Ik zag daar onlangs een filmpje van Hawaiiaans surfer Kalani Chapman die een ‘inschattingsfoutje’ maakt tijdens een monsterlijke golf op het Tahitiaanse Teahupoo. Je ziet hoe dit potige kleerkastje totaal hulpeloos probeert te ontsnappen aan een levende nachtmerrie van veel teveel bewegend water. De belachelijke golf explodeert uiteindelijk bovenop de arme Chappie. De beelden zien er – zoals altijd in deze serie – heel ongelukkig uit, maar Chappie komt gelukkig weer levend boven drijven.

Als psycholoog vind ik het fascinerend dat sommige mensen zichzelf geheel vrijwillig en onnodig in dit soort levensgevaarlijke situaties brengen. Ik snap het gewoon niet. Het leuke van de Surfline wipe-out-serie is dat een redacteur samen met de surfer terugkijkt op zijn nachtmerrie en deze vraagt in te zoomen op het meest angstige, kwetsbare moment. Ik hoop op deze manier een kijkje te krijgen in de bovenkamer van de meest onbevreesde mensen op aarde. Mensen zoals Kalani zijn niet voor een gat te vangen:

‘I came up bleeding everywhere, but i knew it was nothing to worry about…’

Tja, deze mensen functioneren volgens mij echt iets anders dan jij of ik. Dat suggereert ook psychologisch onderzoek naar deze ‘sensatiezoekers’. Volgens psycholoog Marvin Zuckerman lijkt de hersenstructuur van extreme sporters enigszins op die van de mensen die verslaafd raken aan bijvoorbeeld gokken, drugs en onbeschermde seks. Het zijn mensen die gevoelig zijn voor de hersenstof dopamine. Vooral nieuwe, unieke ervaringen geeft ze een verslavende dopamine-roes. Het verschil met de doorgewinterde casinobezoeker is dat surfers de risico’s moeten minimaliseren om volgende keer weer een keer ritje te mogen maken. Lastig te doen wanneer je dood bent. Deze jongens en meiden zijn daarom zo getraind dat ze comfortabel worden in golven waar zelfs de gemiddelde profsurfer bruine vlekken van in zijn shorts krijgt.

Ik vind de neurologische verklaring waarom Kalani voor de lol dodelijke golven surft overigens niet zo interessant. Ik snap het namelijk nog steeds niet. Liever hoor ik van de man zelf wat hem bezielt.

‘You only have a split of a second to decide if you are gonna take that wave… but if you dont’t take it, you’ll never see that wave again.’

Ook met die persoonlijke uitleg kan ik maar weinig. Ik ben bang dat ik iemand als Kalani nooit zal begrijpen. Geeft niks, ik kijk daarom nu al uit naar zijn volgende wipe-out. Misschien dat ik hem dan iets beter snap?

Zie en hoor hier het hele verhaal.

Bovenstaande column is geschreven voor het Nederlandse surfmagazine 6.

eKudos Nu Jij

Hoe houd je ergens een goed gevoel aan over?

Als het gaat om een leuke emotionele gebeurtenis, probeer het niet te analyseren. Als het gaat om nare ervaringen, doe dit juist wel. Nieuw onderzoek laat zien dat het analyseren van gevoelens maakt dat ze minder sterk worden. Dit is logisch, want om iets te analyseren moet je er gevoelsmatig afstand van doen. Deze bevindingen kloppen met dit bericht van een uur geleden.

P.s. Als het gaat om het kopen van DVD-recorder of fiets dan helpt het analyseren wel om meer gevoel voor een product te krijgen. Dan gaat het over iets waar je daarvoor nog geen enkel gevoel voor had.

eKudos Nu Jij

Stress of psychisch leed? Klim in de pen

Van mijn collega-blogger Mirjam:

David Servan-Schreiber, professor in de klinische psychiatrie in Pittsburgh deed een onderzoek waaruit blijkt dat schrijven een indrukwekkende impact op fysieke symptomen kan hebben. Patiënten die aan gewrichtsreuma of astma leden, werd gevraagd het moeilijkste moment van hun leven te beschrijven of gewoon hun plannen voor die dag op papier te zetten. Vier maanden later voelden patiënten die drie dagen achter elkaar slechts twintig minuten per dag over hun problemen hadden geschreven zich beter, gebruikten ze minder medicijnen om hun symptomen te verlichten en gingen minder vaak naar de dokter.

Gebeurtenissen op papier zetten is een beproefde methode voor de behandeling van posttraumatisch stressstoornis, burn-out en depressieve klachten. Doorslaan in emoties, paniekstoornissen en opgejaagde gedachten nemen af wanneer je het van je afschrijft, zo blijkt. Het omzetten van de beelden in woorden kan namelijk de manier waarop de ervaring in de hersenen is vastgelegd veranderen.

Natuurlijk hoef je geen literaire hoogstandjes ten papiere te brengen om resultaat te boeken. Sterker nog, niemand anders dan jij hoeft het te lezen. Het enige dat echt belangrijk is: het moet persoonlijk blijven en eerlijk zijn. Liegen tegen jezelf heeft weinig zin, en helpt je geen steek verder. Een vaste dag of moment is wel aan te raden, gestructureerd werkt het schrijven namenlijk nog beter. Geef maar eens woorden aan je belabberde relatie, je faalangst, of je eindeloze arbeidsconflict. Je zult zien dat het op den duur bevrijdend werkt en inzicht geeft. Prettige bijkomstigheid is dat je heerlijk in je morsige pyjama en je ongewassen haar voor God en vaderland kan gaan zitten pennen, en dozen Kleenex kunt volsnotteren, geen hond die je ziet!

Bij liefdesverdriet werkt schrijven uitstekend.

eKudos Nu Jij

Ik ben uniek, net als iedereen (filmpje)

‘Ik ben uniek, zoals iedereen.’ Die paradoxale uitspraak past de meeste mensen goed. We hebben graag de illusie dat wij anders zijn, doen wat rechtschapen is en vasthouden aan onze eigen werkelijkheid. We zijn alles behalve meelopers. In de praktijk is echt uniek en origineel zijn geen feestje, het maakt al snel eenzaam. Maar maak je geen zorgen: de kans is groot dat ook jij leuk meedoet als de situatie daarom vraagt, hoe absurd die ook is.

De fragmenten zijn tientallen jaren oud, maar recente onderzoeken laten dezelfde resultaten zien. We zijn sociale dieren en de angst buiten te boot te vallen is voor de meesten van ons groter dan we willen toegeven. We zijn geprogrammeerd om ons aan verschillende sociale werkelijkheden aan te passen. Dat heeft de menselijke soort zo succesvol gemaakt. Het is zowel een kracht als een zwakte. Het wordt eng als het gaat om gevaarlijke en irrationele ideologieën.

Het Ash-experiment is het eerste experiment waarin duidelijk wordt dat het grootste deel van de mensen zich conformeert aan conclusies die zichtbaar absurd zijn.

eKudos Nu Jij

Video-cursus: kritisch leren denken in twaalf minuten

Onze hersenen zijn gemaakt om snel patronen te herkennen in de zintuiglijke brei van alles dat we zien, horen, proeven, ruiken en voelen. We zijn er goed in. Misschien wel iet te goed. Onze hersenen grijpen razendsnel naar conclusies en we maken van complexe situaties al vlug een coherent verhaaltje. Niet zelden is ons vertrouwen of geloof daarin onterecht. Kritisch denken is daarom een essentiële skill om de valkuilen van ons snelle, creatieve brein te omzeilen, en balans in de zaak te brengen. Of zoals de astronoom Carl Sagan het zei: ‘Het is belangrijk om een open geest te hebben, maar niet zo open dat je hersenen eruit vallen.”

Onderstaande cursus (Engelstalig) duurt in totaal twaalf minuten en is de moeite waard als je niet thuis bent in de kunst van het logisch redeneren. In het beste geval kan het je geld en leed besparen.

eKudos Nu Jij

Psychologisch woordenboek: persoonlijkheid

De Spaanse filosoof José Ortega de Casset zei ooit: ‘Ik ben ik en mijn omstandigheden.’ Dat voldoet prima als omschrijving van het glibberige fenomeen ‘persoonlijkheid’. Je persoonlijkheid wordt gezien als jouw onzichtbare essentie die tot uiting komt in al jouw terugkerende manieren om op de buitenwereld te reageren. Het bestaat uit het een georganiseerd geheel aan dieper gelegen neigingen, wensen, verlangens, angsten, gedragingen die deels aangeboren, deels aangeleerd zijn.

Het is een combinatie van je aangeboren temperament (‘ik ben ik…’) plus de stempel van belangrijke ervaringen en lessen in je jeugd (‘… en mijn omstandigheden’). Het is geen vaststaand ding, maar sommige trekken en neigingen blijken behoorlijk stabiel en resistent tegen verandering. Onderzoekers hebben ontdekt dat er grofweg vijf afzonderlijke trekken zijn die jouw persoonlijkheid kleuren, en dat over het algemeen een heel leven lang doen. De Big Five is oorspronkelijk gebaseerd op een Amerikaans onderzoek naar het gebruik van alle bijvoeglijk naamwoorden waarmee proefpersonen het karakter van andere mensen beschreven. Uit een statistische techniek (factoranalyse) bleken alle adjectieven terug te leiden tot een van de vijf trekken hieronder.

We vallen allemaal ergens op de lijn van elk van de onderstaande dimensies:

1. Extraversie tegenover introversie
2. Mate van persoonlijke warmte en goedaardigheid tegenover andere mensen
3. Mate van zorgvuldigheid
4. Mate van emotionele stabiliteit
5. Mate van openheid voor ervaringen; intelligentie; creativiteit

In relatief nieuw onderzoek heeft psycholoog Helen Fisher verschillende persoonlijkheidstrekken gelinkt aan het meer en minder voorkomen van bepaalde neurotransmitters in onze hersenen: dopamine, testosteron, oestrogeen, serotonine. Zij onderscheidde daarmee vier zuivere persoonlijkheidstypen en enkele subtypen.

eKudos Nu Jij

Hoe word je wijs? Wees eerlijk

Er wordt weleens gezegd: wijsheid wordt je niet zomaar gegeven. Alleen jaren maken of een hoog IQ hebben is ook geen garantie. Wijsheid heeft net zoveel met eerlijkheid te maken als levenservaring en intelligentie. Je hebt ze alledrie nodig om harmonieus te leven, een goede band met anderen te onderhouden en te doen wat moreel goed is.

Als je eerlijk bent tegenover je jezelf en anderen dan leer je het meest. Eerlijkheid is als een heldere, goed gepoetste spiegel. Je ziet daarin het scherpst. Het is de menselijke geest eigen om zichzelf voor de gek te houden en recht te praten wat krom is. We doen het meestal om ons zelfbeeld of ons geloof intact te houden. Als iemand terecht een kritische noot over jou (of wat je gelooft) zingt kan het een automatisch reactie zijn om die kritiek direct naast je neer te leggen of te rechtvaardigen. Je ego blijft intact, maar je leert er niks van.

Hoe word je wel wijzer?

1. Als je iets niet weet, geef het toe
Wijsheid begint paradoxaal genoeg als je eerlijk kunt toegeven hoe weinig je eigenlijk weet. Dat is lastig genoeg, want we zien onszelf graag als kenners. Maak onderscheid tussen wat je wilt dat waar is, en wat je daadwerkelijk kunt weten. Je kunt bijvoorbeeld graag willen dat er leven na de dood is, of dat je in de gaten wordt gehouden door een liefhebbende Goddelijke intelligentie, maar dat verlangen alleen maakt het nog niet waar. En er is ook meer nodig dan mooie praatjes van anderen of enkele toevallige aanwijzingen in je eigen leven. Sommige zaken zijn vooralsnog een vraagteken, in dat geval is het prima je conclusies uit te stellen of in ieder geval toegeven dat ze een voorlopig karakter dragen. ‘Ik denk dat ik oma in de hemel tegenkom, maar ik weet het niet zeker.’

2. Als je een vooroordeel of intuïtie uitspreekt, zegt dat dan
Gebruik taal eerlijk en zorgvuldig. Eerlijk taalgebruik filtert allereerst jouw communicatie met anderen en zorgt dat je daarom meer over jezelf en de wereld leert. Door stellig te communiceren kun je onterecht denken dat jouw mening waarheid is. ‘Ik vind Nederlanders gierig’ is veel eerlijker dan zeggen: ‘Nederlanders zijn gierig.’ Nog zorgvuldiger zou zijn: ‘ Mijn gebrekkige ervaring met de Nederlanders die ik ben tegenkomen zegt me dat ze meer op hun centjes letten dan andere wereldburgers.’ Toegegeven, dat laatste klinkt zwaar overdreven, maar zelfkennis en eerlijk taalgebruik gaan hand in hand. Ook zorgt het voor fijnere relaties en een beter liefdesleven.

3. Leer hoe wetenschap en statistiek werken
De meeste kennis verkrijgen we via derden. Hierom is het belangrijk goed onderscheid te maken tussen betrouwbare en onbetrouwbare kennis en bronnen. Wetenschappelijke kennis is de meeste objectieve kennis die we hebben. Goede wetenschap maakt onderscheid tussen wat we willen dat waar is, en wat de werkelijkheid ons vertelt. Ze gaat niet uit van vooraf bepaald geloof, en leert van haar fouten.

4. Gebruik je intuïtie voor complexe gevoelsbeslissingen
Wetenschap zegt natuurlijk niet altijd wat individueel voor jou goed is. Intuitie is belangrijk voor complexe beslissingen waar gevoel belangrijk is: de keuze van je huis bijvoorbeeld, je partner of een nieuwe baan. Uit onderzoek blijkt dat gelukkige mensen niet bang zijn hun intuïtie te vertrouwen. Dat is niet om ze naïef zijn. Gevoelsmatige beslissingen over complexe zaken blijken achteraf namelijk vaak beter dan rationeel besloten beslissingen. Intuïtie is het resultaat van subtiele aanwijzingen die je onbewuste over iets of iemand bij elkaar heeft gesprokkeld.

5. Durf fouten te maken en die toe te geven
Om beter te worden in intuïtie, moet je niet al te bang zijn fouten te maken. Daarvan leer je het meest. Mensen die vaker actie ondernemen en beslissingen durven te nemen (die niet levensbedreigend zijn) leren meer dan hen die vooral nadenken en piekeren. Veel wijsheid is vaak het gevolg van veel domme beslissingen. En jezelf en anderen toegeven dat je iets niet weet of fouten hebt gemaakt is de hoofdroute naar goede feedback van je omgeving. Als je het op die manier ziet, kan zelfs kritiek leuk worden.

6. Krijg oog voor de andere kant van de zaak
Sommige mensen gebruiken al hun intelligentie om henzelf en anderen te overtuigen van wat zij geloven. Vooral in deze tijd is het verrassend makkelijk in je eigen bubbel te zitten en ‘bewijzen’ te vinden voor wat je toch al gelooft. Via internet kom je al snel op de pagina’s die jouw geloofstelsels bevestigen (confirmatiebias). Het vergt eerlijkheid en moeite om je ook in de andere kant van het verhaal te verdiepen, en je eigen oordelen te zien voor wat ze zijn: oordelen.

Hecht meer aan eerlijkheid, minder aan status of materiële rijkdom
Het is een gemakkelijke formule: hoe meer je hecht aan persoonlijk gewin – of het nou status, geld of macht is – hoe lastiger het is om eerlijk tegenover jezelf en anderen te zijn. Hoe meer je te verliezen hebt, hoe meer je strategisch en diplomatiek moet handelen en naar leugentjes om bestwil moet grijpen. De prijs die je daarvoor betaalt is bijvoorbeeld kramp, spanning, slechte nachtrust en mindere relaties met de mensen om je heen.

eKudos Nu Jij