Mars en Venus, gezellig op planeet Aarde

Als psycholoog/relatietherapeut word ik vaak geïnterviewd over verschillen tussen mannen en vrouwen. ‘Waarom ze zo anders omgaan met ruzie, geld, sport, humor, seks, competitie, angst…’ – verzin het maar. Het is een onuitputtelijk onderwerp voor vrouwenbladen, en meestal een bron van ergernis voor mezelf. Hoe genuanceerd ik mezelf ook uitdruk, als ik het artikel teruglees, kom ik er bijna altijd uit tevoorschijn als de clichématige seksist. Dat zegt meestal meer over de journalist, dan over mij.

Eén interview in de Linda liet mij iets zeggen als: ‘Vrouwen zijn zeiksnorren.’ Dit uit de duim gezogen citaat stond nota bene als kop bij het artikel. Het was de eerste keer dat ik na een interview zowel romantische koffieverzoeken als haatmail kreeg. De enige vrouw met wie ik vervolgens koffie dronk, vond mij te saai voor een vervolgdate. Prima, ik vond haar een eh… zeiksnor en was volledig sufgepraat. Maar dit terzijde.

Op mijn blog heb ík het voor het zeggen en wil ik enkele misverstanden rechtzetten: hoe verschillend zijn mannen en vrouwen nu echt? Komen vrouwen en mannen van verschillende planeten, zoals de zoetsappige psycholoog John Gray ooit beweerde in zijn bestseller ‘Mannen komen Mars, Vrouwen van Venus’? En zo ja, zijn de verschillen aangeboren of aangeleerd?

Evolutie, seks en liefde
Bijna alle biodiversiteit op deze planeet is het resultaat van seks. Heel veel seks. Grof gezegd: niet God heeft de wereld zorgvuldig uitgedacht, wat je ziet is vrij toevallig bij elkaar geneukt. Twee organismen die zich op mysterieuze manier tot elkaar aangetrokken voelen om genen uit te wisselen. Waarom is dat eigenlijk nuttig? De biologie geeft het volgende antwoord: als de genen van twee wezens zich mengen, behoud je hopelijk het beste van twee werelden, en ontwikkel je nageslacht dat beter bestand is tegen de wreedheden van het leven, zoals parasieten en virussen. De evolutietheorie stelt dat ons belangrijkste levensdoel is ingebakken: genen doorgeven. Ons leven staat daarom – onbewust of bewust – in het teken van seks. Dat wij dit tegenwoordig liefde noemen, maakt de natuur geen zier uit. Als iets de voortplanting (lees: seks) niet in de weg staat, vindt Moeder Natuur het prima.

Veel individuele misverstanden en ergernissen tussen mannen en vrouwen zijn terug te voeren op het feit dat ze evolutionair gezien iets andere belangen hebben. Omdat seks voor de vrouw nogal gevolgen kan hebben – negen maanden zwangerschap en een kleine huilebalk – zal ze van nature selectiever zijn, en op andere zaken in een potentiële partner letten dan een man. De vrouw kan haar pijlen beter richten op een stabiele, betrouwbare man die zijn schaapjes op het droge heeft en lief doet tegen haar poedeltje. Zo’n man kan en wil waarschijnlijk beter voor zijn gezin zorgen. Een man heeft iets andere belangen. Om te zorgen dat zijn genen overleven is het nuttig z’n zaad bij een vruchtbare (lees: jonge) vrouw te deponeren en – als ie ermee wegkomt – dit kunstje bij meerdere vrouwen te herhalen. Deze karikaturale versimpeling van de evolutieleer zien we in de werkelijkheid terug wanneer een bloedmooie, jonge vrouw verkering heeft met een rijke, afgeleefde zakenman die vreemdgaat.

Ondanks alle emancipatie van de afgelopen eeuw, zit hier statistisch gezien nog steeds een kern van waarheid in.

Onderzoek laat zien dat moderne vrouwen op datingsites meer dan mannen letten op (sociale) status, inkomen, opleiding en beroep van hun potentiële partners. Het is een eerste garantie dat een man zich kan focussen op de lange termijn, en dat je wat aan hem hebt. Het verklaart ook waarom veel vrouwen (45 procent) precies dezelfde man aantrekkelijker vinden wanneer ze horen dat hij al bezet is. Ook dat is een garantie dat hij deugt: hij is immers al goedgekeurd door een andere vrouw. Mannen letten weer iets meer op schoonheid en tekenen van jeugdigheid bij hun partners. Daarbij hebben ze meer drang tot seks met verschillende partners en zijn ze minder veeleisend in hun seksuele encounters. Aan de andere kant is voor de gemiddelde vrouw een stuk makkelijker een seksueel avontuur te krijgen: in de praktijk gaan – hoe kan het ook anders – mannen en vrouwen dus ongeveer even vaak van bil (alleen mannen hebben de neiging het aantal veroveringen te overdrijven, terwijl vrouwen het downplayen). Ook gaan ze even vaak vreemd. Daarover straks meer.

Verschillende lichamen, verschillende psyche?
Kracht, lengte, vorm, stem, botstructuur. Dat er fysieke verschillen is overduidelijk, maar in hoeverre die M/V-verschillen ook gelden voor de menselijke psyche is nog altijd het onderwerp van debat. Onderzoeken laten bijvoorbeeld (kleine) verschillen in hersenstructuur en cognitieve vaardigheden zien, maar het is onduidelijk in hoeverre die verschillen aangeleerd of aangeboren zijn. Onze hersenen zijn plastischer dan voorheen werd aangenomen. De menselijke geest is een selffulfilling prophecy-apparaat en mannetjesbaby’tjes vanaf dag één anders behandeld dan vrouwtjesbaby’s. Deze jarenlange conditionering laat zich – net zoals andere aspecten van de opvoeding – uiteraard ook in de volwassen hersenen gelden. Je wordt psychische gezien ten dele wat je doet. De hersenen van een kind met een intellectuele opvoeding zullen licht verschillen van een kind dat vooral een lichamelijke opvoeding krijgt.

Maar omdat grote verschillen tussen mannen en vrouwen pas ontstaan rond de puberteit, kun je een deel van de verschillen veilig aan geslachtshormonen toeschrijven (zoals het ‘mannelijke’ hormoon testosteron en het vrouwelijke hormoon ‘oestrogeen’). In de puberteit maakt een mannenlichaam zo’n tien keer zoveel testosteron aan als een vrouwenlichaam. Vrouwen maken meer oestrogenen aan. Deze hormonen – die sterk met andere hormonen interacteren – katalyseren behalve allerlei fysieke veranderingen, ook complexe veranderingen in verlangens, gevoelens en gedrag. Testosteron stimuleert het beloningsgebied in de hersenen en kan verklaren waarom mannen meer risico nemen en competitiever zijn dan vrouwen. En oestrogeen – vooral in combinatie met het knuffelhormoon oxytocine – heeft een groot effect op sociale relaties. Dit kan helpen verklaren waarom mannen iets taak- en resutaatgerichter zijn, en vrouwen meer empathisch, meer op relaties zijn gericht en iets beter kunnen multitasken. Mogelijk een erfenis uit het jager-verzamelaartijdperk waarin mannen soms dagenlang op jacht gingen, terwijl vrouwen ondertussen op het thuisfront moesten zorgen dat het er geolied aan toeging.

Conclusie: er bestaan (zichtbare en onzichtbare) fysieke verschillen tussen mannen en vrouwen, maar die worden door culturele verwachtingspatronen en jarenlange conditionering vaak schromelijk overdreven. Bovendien lijkt het erop dat mannen en vrouwen steeds meer op elkaar zijn gaan lijken.

Wat vreemdgaan zegt over M/V-verschillen?
Een interessant weetje: de mate waarin een diersoort ‘monogaam’ is zegt veel over eventuele sekseverschillen tussen mannetjes en vrouwtjes. Biologen hebben ooit een simpele regel ontdekt: hoe groter de verschillen in gewicht tussen mannetjes en vrouwtjes, hoe minder monogaam die diersoort is. Als de mannetjes van een diersoort relatief groot zijn, duidt dit erop dat de vrouwtjes voor de grootste en sterkste partners gaan. Daarmee worden fysieke verschillen tussen mannen en vrouwen evolutionair gezien beloond en kunnen de mannen alsmaar groter worden. Zo kun je verklaren dat mannelijke walrussen tot vier keer het gewicht hebben van de gemiddelde vrouwelijke walrus. Ze kunnen gemakkelijk door zo’n beest verpletterd worden, maar toch vallen ze allemaal voor het grootste exemplaar dat ze kunnen krijgen.

Mensmannen zijn slechts tien procent groter en twintig procent zwaarder dan vrouwen. Dit betekent dat mensen behoorlijk monogaam zijn in vergelijking tot andere diersoorten en veel op elkaar lijken. We vinden onze gelijken slechts in een paar andere diersoorten zoals zeepaarden, knobbelzwanen, muskusratten, bevers, reebokken, woelmuizen en gibbons. Maar dit was niet altijd zo.

De mens leeft vermoedelijk zo’n twee miljoen jaar relatief monogaam. Voor die tijd waren de lengteverschillen tussen man en vrouw stukken groter, wat wijst op een minder harmonieus seksleven, met meer concurrentie tussen mannetjes zoals we nu nog bij gorilla’s zien die in een haremsysteem leven. De leider van de groep mocht als eerste kiezen met wie hij wilde paren en de andere mannetjes moesten zich zien te redden met wie er overbleef. Volgens evolutionair bioloog Sergey Gavrilets bedachten vrouwen op een bepaald moment in de menselijke evolutie dat het nuttig was om vooral de mannetjes toe te laten die hen te eten gaven. Een ruilvoorstel dus: ‘Als jij mij eten geeft en beschermt, geef ik jou seks.’ Uit dat simpele idee ontstonden vaste banden die uiteindelijk leidden tot exclusiviteit en regels als het huwelijk, zoals wij die nu kennen. Vrouwen beloonden niet meer de grootste en sterkste man, maar zochten meer sociale en monogame mannen. Sindsdien groeien mannen en vrouwen steeds verder naar elkaar toe.

De verschillen vallen op, de overeenkomsten zijn groter
Hoewel de verschillen tussen mannen en vrouwen vaak interessanter zijn en meer opvallen, zijn de overeenkomsten nog altijd veel talrijker. Vrouwen en mannen komen niet van verschillende planeten, John Gray zwamt. Ook zijn ze niet zo verschillend in wat ze van elkaar willen. Als je tegenwoordig aan een willekeurige groep mannen en vrouwen vraagt wat ze in een partner zoeken dan staan vertrouwen en begrip bij allebei op een grote nummer één, boven een mooi uiterlijk, veel geld, goede seks of een bijzondere status. Mensen zoeken uiteindelijk vooral herkenning en begrip in een ander, een maatje bij wie ze zich thuis voelen. Een partner die ze kunnen vertrouwen en die er door dik en dun zal zijn. Natuurlijk, zonder die wederzijdse klik of lichamelijke aantrekking zal er niet veel gebeuren, maar in de praktijk blijkt dat meer te maken te hebben met het creëren van een leuke band dan met een kille evolutionaire onderhandeling.

Onderzoek laat ook zien: voor een duurzame band helpt het als je voldoende op elkaar lijkt. Zoek dus vooral een partner die van dezelfde planeet lijkt te komen en die makkelijk mengt met de rest van je leven. Mensen die op elkaar lijken, hebben over het algemeen minder communicatieproblemen, hoeven zich minder aan elkaar te passen en hebben meer voor elkaar over. Dat geeft bevredigender relaties. Er is hoop voor de liefde!