Kun je je intuïtie vertrouwen?

Sommige mensen hebben een rotsvast vertrouwen in hun intuïtie. Vooral mensen die aan spirituele counseling doen. Daar kun je leren luisteren naar je gevoel, en dat het belangrijkste kompas laten zijn voor je beslissingen. De theorie is simpel. Slecht gevoel = niet doen. Goed gevoel = doen.

Snijdt dit wetenschappelijk gezien ook hout?

Van nature hebben wij allemaal meer op met intuïtie dan met wetenschap. Deels onterecht. Als je dit blog regelmatig leest zul je misschien weten dat jijzelf lang niet altijd een betrouwbare bron bent om te bepalen wat waar is. Onze keuzen worden vaak gestuurd door tal van ‘toevalligheden’ waar we totaal onwetend over zijn.

Het lastige van zelfstandig je intuïtieve en rationele beslissingen met elkaar vergelijken is natuurlijk dat je de gevolgen van beide keuzen niet kunt overzien. Als je het ene kiest, weet je niet hoe het is om het andere te kiezen. Het huis dat je op je gevoel koos (ondanks rationele bezwaren als ‘geen garage, veel verbouwingswerk en kleinere tuin’) kun je na je keuze niet vergelijken met het grotere, nieuwere huis dat ‘rationeel gezien’ meer voordelen had. Hetzelfde probleem heb je met de keuze voor partners, vakanties, banen, studies, nieuwe collega’s enzovoorts.

Veel beslissingen komen uiteindelijk noodgedwongen neer op een gokje. Er zijn geen garanties. De auto die goed voelde kan na een maand gewoon stukgaan. Serieuze twijfels over je nieuwe partner kunnen worden verdreven als de gezamenlijke vakantie toch een romantisch succes bleek. Het huis dat op puur praktische redenen werd gekozen kan nadelen hebben die van tevoren niet hebt ingecalculeerd. De nieuwe collega die jij niet zag zitten vanwege een gebrekkig cv en angstige blik in de ogen blijkt na een maand misschien een heel fijn mens om mee samen te werken. Welke keuze we ook maken: soms is het raak, soms mispoes.

Wetenschappers krijgen echter steeds meer grip op het glibberige fenomeen ‘intuïtie’. Onze Amerikaanse collega Eric Barker doet veel literatuuronderzoek en probeerde onlangs wetenschappelijk antwoord te geven op de vraag: wanneer is het goed je intuïtie te vertrouwen en wanneer juist niet?

Wanneer kun je beter wel op je intuïtie vertrouwen?
Bij eerste indrukken over mensen. In slechts 100 milliseconden heeft ons brein al een eerste indruk ontwikkeld over iemand. Echt waar. En we hebben het vaker goed dan verkeerd. Na vijf minuten observatie kunnen met zo’n 70% kans voorspellen hoe iemand in grote lijnen zal zijn. Is iemand extravert? Een betrouwbare werknemer? Sterk geweten? Conservatief? Onbetrouwbaar? Een makkelijk slachtoffer? Een warme persoonlijkheid? Redelijke kans dat je intuïtie het juist heeft (tenzij je met een psychopaat te maken hebt.) Hoe zit het met intelligentie? Bij kinderen en volwassen kun je hun intelligentie al snel juist inschatten. Bij pubers en bejaarden is het makkelijker mis te gokken. Politieke voorkeur? Jep, laat zich vaak raden. Homo of hetero? Meestal zien we het (en anders kun je op deze website kijken?)

Waneer kun je intuitie beter niet vertrouwen?
De hersenen gebruiken short-cuts om snel beslissingen te kunnen maken. Hoewel het vaak prima voldoet in bepaalde situaties, gaat het in andere goed mis. Zoals eerder gezegd: in minder dan een seconde heb je al een indruk over iemand. Die is meestal vrij accuraat, maar wat gebeurt als je het mis hebt? Corrigeert ons brein dat vooroordeel dan? Nee, integendeel, hoe meer tijd je krijgt om een oordeel te vormen hoe meer je het oorspronkelijke vooroordeel juist bevestigt. Je gaat dingen zien die je verwacht te zien.

Verder? De aantrekkelijkheid van de persoon maakt dat we diegene intelligenter, betrouwbaarder, succesvoller en rijker inschatten. Dat is het zogenaamde halo-effect, gecombineerd met een stukje ‘blinde’ voortplantinsgdrang.

Hebben we het snel door wanneer mensen tegen ons liegen? We denken van wel, maar dat blijkt onwaar. We letten op de verkeerde dingen. We kijken naar ongemakkelijkheid en zenuwachtigheid, terwijl we beter op ontwijkend taalgebruik kunnen letten. Verder: we geven de voorkeur aan welbespraaktheid boven eerlijkheid, en zelfvertrouwen boven echte deskundigheid. Mensen die antwoorden op vragen soepeltjes ontwijken worden meer vertrouwd dan mensen die ietwat lomp zeggen waar het op staat. Artsen die grondig te werk gaan en dubbelchecken worden minder vertrouwd dan artsen die meteen claimen het zeker te weten.

Hoe kan dit? Onderzoek laat zien dat we ‘makkelijke informatie’ als meer waar ervaren dan informatie die moeilijker te begrijpen valt en waar we ons meer in moeten verdiepen. Iemand die blaakt van zelfvertrouwen zal het wel weten, denken we. Als we echt willen weten welke dokter het bij het rechte eind heeft moeten we ons zelf ook in de materie verdiepen. Weinigen hebben daar zin in of tijd voor.

Mogelijk denk je nu: ‘Hoho, zo naiëf ben ik helemaal niet, anderen zijn zo.’ Deze zelfoverschatting is volgens deskundigen precies de reden waarom mensen hun vooroordelen niet corrigeren. Mensen zijn geboren zelfoverschatters blijkt uit talloze onderzoeken. De Amerikaanse psychologen Schoemaker and Russo testen meer dan 2.000 werknemers op hun kennis over hun specifieke werkgebieden. 99 % Van deze mensen overschatten hun verwachtte scores behoorlijk. Gemiddeld dachten ze het in 95 % van alle antwoorden goed te hebben, in werkelijkheid hadden ze het in 70 % van alle gevallen fout. Oeps.

Hoe kun je onze neiging tot overschatting eigenlijk verklaren? Het voelt gewoon goed.

Samenvattend: wanneer kun je beter met gevoel kiezen en wanneer met ratio?
Ap Dijksterhuis, onderzoeker van het onbewuste, heeft jarenlang onderzoek naar beslissingen gedaan. Hij concludeert uit zijn onderzoek:

Gaat het om kleine, relatief onbeduidende beslissingen (verzekering, koelkast, enzovoort)? Denk dan gerust goed na over de verschillende opties. Plusjes, minnetjes, afstrepen, dat werk. Gaat het om complexe beslissingen die je leven op de lange termijn beïnvloeden (huis, auto, baan, school, partner, enzovoort)? Geef je intuïtie voorrang. Die heeft meer gevoel voor het hele plaatje, de context. Als je dan rationeel kiest eindig je eerder met een verkeerde bank in je huis, een niet-passende broek in je garderobe of een partner waarbij je de neiging krijgt vreemd te gaan. Volgens Ap kun je er beter een nachtje over slapen en je onbewuste het werk laten doen. Die werkt gewoon door als jij ontspant.

En is het nuttig hier een workshop of cursus voor te volgen? Mijn intuïtie zegt: hoeft niet. Is net zoiets als naar de winkel fietsen om je zuurverdiende geld aan flesjes water te spenderen terwijl je thuis een kraan hebt.