Maik: ‘Waarom geloven we soms eerder een eenzame praatjesmaker dan onafhankelijk onderzoek?’

Maik vraagt zich af: ‘Ik werk bij een bureau dat enquêtes houdt om de kwaliteit en populariteit van bepaalde producten te bepalen. Ik had laatst een discussie met mijn vrouw over een bepaalde magnetron die zij wilde hebben: zij vertrouwt meer op de mooie praatjes van de buurman daarover dan mijn onafhankelijke onderzoek waaruit blijkt dat dat product onder de maat presteert. Ik snap dat niet, jij?’

Ik heb daar ooit iets over geschreven in een artikel over blinde vlekken. Ik zal het hieronder herhalen. Het komt erop neer dat persoonlijke verhalen gevoel oproepen en de meeste statistieken niet. De vreugde van je buurman over z’n magnetron kun je direct voelen, een slecht rapportcijfer uit een statistiek over diezelfde magnetron niet.

Mensen zijn van oudsher verhalenvertellers. Om onze kennis en historie over te dragen vertelden onze voorouders persoonlijke verhalen. In evolutionaire termen is het pas kort geleden dat we onze kennis over de wereld officieel onderzochten, opsloegen, organiseerden en bijhielden. Waar we vroeger afhankelijk waren van persoonlijke anekdotes, over goed en slecht, nuttig en onnuttig, hebben we nu de beschikking over betrouwbare wetenschappelijke kennis en betrouwbare statistieken. Het gemiddelde cijfer dat een grote groep mensen toekent aan een bepaald product zegt meer dan het ene cijfer van een individu. Misschien heeft die ene persoon net toevallig geluk, of pech met zijn product.

Stel dat je bijvoorbeeld een fiets wilt kopen en een vriend waarschuwt: ‘Niet kopen, ik heb alleen maar ellende gehad met dat ding.’ En stel dat de consumentengids naar aanleiding van een statistisch onderzoek meldt dat de fiets erg betrouwbaar is en dat er weinig klachten zijn. Als je bent zoals de meeste mensen zul je toch je vriend vertrouwen en de fiets niet kopen. Terwijl je vriend maar één fiets heeft geprobeerd en de consumentenbond gegevens heeft verzameld over misschien wel honderd fietsen.

Een groot voordeel van wetenschap en statistisch onderzoek is dat zij intuïtieve ‘waarheden’ kan ontkrachten als ze niet kloppen. Desalniettemin hebben we de neiging om een willekeurige, maar overtuigende ooggetuigenis meer serieus te nemen. Als jij vliegangst hebt en naar documentaires over vliegtuigrampen kijkt, zul je niet snel geloven dat vliegen een van de meest veilige manieren van transport is. Statistieken roepen weinig gevoel op, persoonlijke verhalen wel.